 |
| doi.org/10.36475/L.A.W.14 |
| ABBREVIATED TITLE |
| L.A.W. |
| Issue |
| Online version |
| Print version |
| Last issues |
In this Article
Volume 8, Issue 1
Jurisprudence of the Strasbourg Court of 2020
Affiliation: Doctor of law, Justice of the Constitutional Court of Georgia, Professor of The Saint Andrew the First-Called Georgian University of the Patriarchate of Georgia
Abstract: The Article concerns the Jurisprudence of the European Court
of Human Rights of 2020.
It does not have an ambitious objective to give an exhaustive
analysis of the Court’s Case – Law, it only tries to show several
important issues, which reflect current approaches of the Court and
tendencies or directions of its Case-Law development. The following issues and cases will be discussed in the Article: jurisdiction of
a State (art.1) and its interconnection with the admissibility of the
application (inter-state case Slovenia v. Croatia, concerning an alleged violation of convention rights of a legal entity, which could not
be classified as a “non-governmental organization” in the meaning
of the art. 34); refusal by the Court to acknowledge extra-territorial
jurisdiction in respect of the foreign nationals who apply for a visa
at an embassy or consulate abroad ( M.N and Others v. Belgium);
extra-territorial effect of a refugee status within the EU (Shiksaitov v. Slovakia); just satisfaction in respect of property outside of a respondent state territory and indirect binding nature of the Court’s
judgment for a State, which was not a party in convention proceedings (Molla v. Greece ); issue of a state responsibility (in the meaning of violation of negative or positive obligations) for acts committed by a state agent in his private capacity, and the issue of whether
and under what circumstances the approval by a state of a committed act raises its responsibility before the Convention; obligations
in the context of extradition and arbitrary release from serving a
prison sentence for a racially motivated hate crime (Makuchyan and Minasyan v. Azerbaijan and Hungary); importance of the freedom of expression of a member of Parliament from the opposition political party (Selahattin Demirtaş v. Turkey,); and of an accused
person during his case hearing in the context of the statements for
self-defense that resulted in his conviction for defamation (Miljević
v. Croatia); compatibility of an organized calling for boycott with the
art. 10 and the threshold, that should never be overstepped while
exercising freedom of speech (Baldassi and Others v. France), etc.
It is emphasized in the Article that the Court has developed a
number of new approaches and principles in order to protect vulnerable groups (Roma community, asylum seekers, homosexuals,
victims of domestic violence or trafficking, children (from ill-treatment by their parents)), as well as to introduce more detailed criteria to estimate the foreseeability of criminal provisions, concept of
“tribunal established by law” (within the meaning of art.6) or more
guarantees for personal data protection, etc. The Author is of an
opinion that ECHR does follow its way of harmonious interpretation
of the Convention with the other International law instruments and,
in later cases, extends the application of the principle of subsidiarity
including making its judgments indirectly binding for a State, which
was not a party in the convention proceedings.
Keywords: Human rights, Jurisprudence, Strasbourg Court,
Language: GE
შესავალი
სტრასბურგის ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლოს მიერ 2020 წელს განიხილეს არაერთი მნიშვნელოვანი საქმე, რომლებ მაც თავიანთი წვლილი შეიტანა სასამართლოს იურისპრუდენციის განვითარებაში, კონვენ ციის დებულებების, ცალკეული კონცეპტებისა ცხადია, მიზნად არ ისახავს სასამართლოს 2020 წლის იურისპრუდენციის სრულ და ამო მწურავ ანალიზს, ვინაიდან ეს ერთი სტატიის ფორმატისათვის შეუფერებელი და განუხო რციელებადი მიზანი იქნებოდა. ჩვენი მიზანია მხოლოდ რამდენიმე სიახლეზე ყურადღების გამახვილება.
სასამართლოს იურისდიქცია და საჩივრის დასაშვებობა
ამ მიმართებით საინტერესო იყო სახელ მწიფოთაშორისო საქმე Slovenia v. Croatia.
იგი იმითაა საყურადღებო, რომ მასში ერთმანეთ შია გადაჯაჭვული იურისდიქციისა და საჩივ რის დასაშვებობის საკითხები. საქმე შეხებო და სასამართლოს იურისდიქციას, კონვენციის 34-ე მუხლის მიზნებისათვის განეხილა სახე ლმწიფოთაშორისო საჩივარი, რომელშიც ნა გულვები იყო ისეთი იურიდიული ორგანიზა ციის უფლებების დარღვევა, რომელიც არ წარმოადგენდა „არასამთავრობო ორგანი ზაციას“. დიდი პალატის ეს გადაწყვეტილება საგულისხმოა ორი ასპექტით: ჯერ ერთი, მან განმარტა განსხვავება „იურისდიქციასა“ და „დასაშვებობას“ შორის კონვენციის 32-ე და 35-ე მუხლების გაგებით; გარდა ამისა, უპასუ ხა კითხვას, შეუძლია თუ არა ხელშემკვრელ მხარეს გამოიყენოს სახელმწიფოთაშორისო პროცედურა ისეთი იურიდიული ორგანიზაცი ის ინტერესების დასაცავად, რომელსაც თა ვად არ შეუძლია ინდივიდუალური საჩივრით მიმართოს სასამართლოს კონვენციის 34-ე მუ ხლის საფუძველზე. ეს სახელმწიფოთაშორისო საქმე შეეხე ბოდა სლოვენიის მთავრობის საჩივარს ხორ ვატიის წინააღმდეგ ლიუბლიანას ბანკის მი მართ ჩადენილი სავარაუდო დარღვევების გამო. კერძოდ: სლოვენიის მთავრობამ სასამართლოში შეიტანა სახელმწიფოთაშორისო საჩივარი ხორვატიის წინააღმდეგ (კონვენ ციის 33-ე მუხლი), რომელშიც ნავარაუდები იყო მთელი რიგი დარღვევები ლიუბლიანას ბანკის მიმართ, რომელიც ნაციონალიზებულ იქნა სლოვენიის სახელმწიფოს მიერ ყოფილი იუგოსლავიისაგან დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ და რომელსაც იმხანად აკო ნტროლებდა მემკვიდრე ფონდი – სლოვენიის სამთავრობო სააგენტო. საქმე ისაა, რომ მანამდე საკუთრივ ლიუბლიანას ბანკს ჰქონდა შეტანილი ინდივიდუ ალური საჩივარი იმავე საკითხებზე ევროპულ სასამართლოში და ის სასამართლოს მიერ დაუშვებლად იყო ცნობილი ratione personae საფუძვლით (იხ. საქმე Ljubljanska Banka D.D. v. Croatia
), ვინაიდან, ეს ბანკი, მართალია, ცალ კე იურიდიულ ორგანიზაციას წარმოადგენდა, მაგრამ არ სარგებლობდა სახელმწიფოსაგან საკმარისი ინსტიტუციური და სამოქმედო და მოუკიდებლობით და ამიტომ ვერ ჩაითვლებო და „არასამთავრობო“ (non-governmental) ორ განიზაციად, ვისაც კონვენციის 34-ე მუხლის საფუძველზე ინდივიდუალური საჩივრის შეტა ნა შეეძლო. შესაბამისად, ამ ბანკის ინტერესე ბის დასაცავად მთავრობის მიერ შემოტანილი სახელმწიფოთაშორისო საჩივრის განხილვი სას, სასამართლოს წინაშე დადგა საკითხი – წარმოეშვა თუ არა მას ამის გამო იურისდიქცია და გააჩნდა თუ არა უფლებამოსილება, განე ხილა სახელმწიფოთაშორისო საჩივარი, რო მელიც მიზნად ისახავდა ისეთი ორგანიზაციის უფლებების დაცვას, რომელიც არ წარმოადგე ნდა „არასამთავრობო ორგანიზაციას“ კონვენ ციის 34-ე მუხლის მიზნებისათვის. დიდმა პალატამ დაადგინა, რომ ხელშემკვ რელ მხარეს არ შეეძლო გამოეყენებინა სახე ლმწიფოთაშორისო პროცედურა ისეთი ორგა ნიზაციის ინტერესების დასაცავად, რომელსაც თვითონ არ შეეძლო ინდივიდუალური საჩივ რით სასასამართლოსთვის მიმართვა. ვინაი დან ეს ბანკი სახელმწიფო სააგენტოს მხრიდან კონტროლდებოდა და არ წარმოადგენდა არა სამთავრობო ორგანიზაციას, არც მომჩივან მთავრობას შეეძლო მისი ინტერესების დასა ცავად სახელმწიფოთაშორისო საჩივრის შეტა ნა. შესაბამისად, არ არსებობდა იურისდიქცია – მიეღო ეს საჩივარი განსჯადობით. სასამართლომ ეს გადაწყვეტილება დააყრ დნო სამ ძირითად არგუმენტს: პირველ რიგში, დიდმა პალატამ გამოიყენა ზოგადი პრინციპი, რომლის შესაბამისად, კონ ვენცია წაკითხული უნდა იქნეს როგორც ერთი მთლიანობა და აგებული იმგვარად, რომ ხელი შეუწყოს მის დებულებებს შორის ლოგიკურ შეთავსებადობასა და თანმიმდევრულობას – მათ შორის, იურისდიქციულ და პროცედურულ დებულებებს შორის, როგორებიცაა კონვენციის 33-ე და 34-ე მუხლები. ეს იმას გულისხმობდა, რომ „არასამთავრობო ორგანიზაციის“ მნიშვნელობა და ფარგლები ერთი და იგივე უნდა ყოფილიყო ორივე ამ დებულებისათვის.
მეორე, დიდმა პალატამ მხედველობაში მი იღოკონვენციის, როგორც ადამიანის უფლებათა ხელშეკრულების სპეციფიკური ბუნება, რაც საყოველთაოდ არის აღიარებული საე რთაშორისო სამართლით. სასამართლომ მი უთითა, რომ თვით სახელმწიფოთაშორისო საქმეშიც ეს მხოლოდ ინდივიდი იყო, რომე ლიც პირდაპირ ზიანს განიცდიდა კონვენციის დარღვევის გამო; სხვა სიტყვებით, მხოლოდ ფიზიკურ პირებს, ფიზიკურ პირთა ჯგუფს ანდა იურიდიულ პირს, რომელიც „არასამათავრო ბო ორგანიზაციას“ განეკუთვნებოდა, შეეძლოთ აღჭურვილი ყოფილიყვნენ კონვენციის უფლე ბებით, მაგრამ არა ხელშემკვრელ სახელმწი ფოს ანდა მისთვის მიკუთვნებულ იურიდიულ პირს.
მესამე, დიდმა პალატამ ლოგიკური დას კვნა გამოიტანა იმ პრინციპიდან, რომელიც დაადგინა სამართლიანი დაკმაყოფილების გადაწყვეტილებაში საქმეზე Cyprus v. Turkey,
რომლის მიხედვით, ნებისმიერი სამართლიანი დაკმაყოფილებით, რომლის მინიჭებაც ხდება სახელმწიფოთაშორისო საქმის ფარგლებში, უნდა ისარგებლოს კონკრეტულმა ინდივიდუალურმა მსხვერპლმა და არა თავად სახელმწიფომ.
ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, დიდმა პალატამ აღნიშნა, რომ მოცემულ საქმეში, იგი ვერ ხედავდა მიზეზებს, უარი ეთქვა იმ და სკვნებზე, რაც გაკეთდა ლიუბლიანის ბანკის(Ljubljanska Banka D.D v. Croatia) ინდივიდუა ლურ საჩივარზე მიღებულ გადაწყვეტილე ბაში, სადაც ითქვა რომ ეს ბანკი არ წარმო ადგენდა „არასამთავრობო ორგანიზაციას“ კონვენციის 34-ე მუხლის მიზნებისათვის. აქე დან გამომდინარე, არც მომჩივან მთავრობას შეეძლო მისი ინტერესების დასაცავად სახე ლმწიფოთაშორისო საჩივრის შეტანა სასამა რთლოში.
სასამართლომ თავისი სამართალი პროცედურის მიმართულებითაც განავითარა. იმის გადაწყვეტამდე, იყო თუ არა წინამდებარე საჩი ვარი შეთავსებადი კონვენციის 33-ე მუხლთან, დიდ პალატას უნდა ეპასუხა კითხვაზე, შეეძლო თუ არა მას ეს საკითხი გადაეწყვიტა პროცედუ რის მისაღებობის სტადიაზე. საქმე ისაა, რომ კონვენციის მიხედვით, სახელმწიფოთაშორი სო საჩივრის დაუშვებლად გამოცხადება 35-ე მუხლის საფუძველზე ნებადართული იყო მხო ლოდ შიდა სამართლებრივი მისაგებლის ამო უწურაობის ან ვადის დარღვევის საფუძვლით. დასაშვებობის სხვა კრიტერიუმებით შეფასება დატოვებული იყო პოსტ-დასაშვებობის სტადი აზე საქმის არსებითი განხილვის დროს. ამის მიუხედავად, დაეყრდნო რა საერთაშორისო ტრიბუნალების მხრიდან იურისდიქციის გა ნხორციელების ძირითად პრინციპებს, დიდმა პალატამ მიიჩნია, რომ არაფერი აბრკოლებდა მას, უკვე დასაშვებობის სტადიაზე გადაეწყვი ტა საკითხი, გააჩნდა თუ არა მას კომპეტენცია, შესდგომოდა მის წინაშე დაყენებული საკითხე ბის განხილვას. სხვა სიტყვებით, მან დაადგნა, რომ სასამართლოს შეეძლო სახელმწიფოთა შორისო საჩივრის უკუგდება მისი დაუშვებლად გამოცხადების გარეშე, თუკი თავიდანვე ცხადი იყო საჩივრის სრული უსაფუძვლობა, ანდა არ არსებობდა ნამდვილი ბრალდების მოთხოვნე ბი კონვენციის 33-ე მუხლის გაგებით.
დიდმა პალატამ აღნიშნა, რომ ამ ასპექტში საკვანძოს საკითხს წარმოადგენდა იმის შეფა სება, შეეძლო თუ არა კონვენციას, როგორც ადამიანის უფლებათა ხელშეკრულებას, „არა სამთავრობო“ იურიდიული ორგანიზაციისათვის სუბიექტური უფლების შექმნა არ მიეჩნია „დასაშვებად“, რამდენადაც იგი არ შეესატყვისებოდა კონვენციის 35-ე მუხლით დადგენილ დასაშვებობის არცერთ კრიტერიუმს და იმგვარ საკითხს უფრო წარმოადგენდა, რომელიც კონვენციის მექანიზმის მიღმა გადიოდა და სა ერთაშორისო სამართლის ზოგად საკითხებს მიემართებოდა. საბოლოოდ, სასამართლომ დაასკვნა, რომ ეს იყო სასამართლოს „იურისდიქციისათვის“ მიკუთვნებულობის საკითხი 32-ე მუხლის გაგებით და, როგორც ასეთი, შეი ძლება განხილვას დაქვემდებარებოდა პროცედურის ნებისმიერ ეტაპზე.
დიდმა პალატამ აღნიშნა, რომ ამ ასპექტში საკვანძოს საკითხს წარმოადგენდა იმის შეფა სება, შეეძლო თუ არა კონვენციას, როგორც ადამიანის უფლებათა ხელშეკრულებას, „არა სამთავრობო“ იურიდიული ორგანიზაციისათვის სუბიექტური უფლების შექმნა არ მიეჩნია „დასაშვებად“, რამდენადაც იგი არ შეესატყვისებოდა კონვენციის 35-ე მუხლით დადგენილ დასაშვებობის არცერთ კრიტერიუმს და იმგვარ საკითხს უფრო წარმოადგენდა, რომელიც კონვენციის მექანიზმის მიღმა გადიოდა და სა ერთაშორისო სამართლის ზოგად საკითხებს მიემართებოდა. საბოლოოდ, სასამართლომ დაასკვნა, რომ ეს იყო სასამართლოს „იურისდიქციისათვის“ მიკუთვნებულობის საკითხი 32-ე მუხლის გაგებით და, როგორც ასეთი, შეი ძლება განხილვას დაქვემდებარებოდა პროცედურის ნებისმიერ ეტაპზე.
ესტრატერიტორიული იურისდიქციის უარყოფა ვიზის მოთხოვნების განხილვის კონტექტში
საქმე M.N and Others v. Belgium
პალატის მხრიდან დიდი პალატისათვის იურისდიქციის გადაბარების შემდეგ, დიდმა პალატამ საჩივარი დაუშვებლად გამოაცხადა. რაც შეეხებოდა მე-3 და მე-13 მუხლების სავარაუდო დარღვევას, მიიჩნია, რომ მომჩივნები არ იყვნენ ბელგიის იურისდიქციის ქვეშ. ამგვარად, დიდმა პალატამ კითხვაზე – ახორციელებდა თუ არა სახელმწიფო კონტროლს და, შესაბამისად, იურისდიქციას, იმ ინდივიდებზე, რომლებსაც შეჰქონდათ ვიზის მოთხოვნები ამ ქვეყნების საელჩოებსა და საკონსულოებში საზღვარგარეთ – ნეგატიური პასუხი გასცა და ისიც განმარტა, რომ არც ამ ქვეყნების სასამართლოებში მიღებული უარის გასაჩივრება წარმოშობდა იურისდიქციულ უკუკავშირს (jurisdictional link). მე-6 მუხლთან მიმართებაში კი მიიჩნია, რომ მოცემულ შემთხვევაში, იურისდიქციის საკითხის მიმართ მე-6 (§1) მუხლი არ იყო გამოყენებადი, რადგან აღსრულების პროცედურები არ შეეხებოდა „სამოქალაქო“ უფლებებს პრეცედენტული სამართლის გაგებთ.
სასამართლომ თანმიმდევრობით განიხილა შემდეგი საკითხები: პირველ რიგში, შეაფასა, ახორციელებდა თუ არა სახელმწიფო საზღვარგარეთ გამწესებული დიპლომატების ან
იმით გახ და საინტერესო, რომ მასში მომჩივანმა და აყენა სახელმწიფოს ექსტრატერიტორიული იურისდიქციის საკითხი ისეთ ასპექტებთან მი მართებაში, რომელიც ადრე არ ყოფილა გა ნხილვის საგანი. ცნობილია, რომ კონვენციით დადგენილი საერთო საერთო წესისამებრ, კონ ვენციის წინაშე ხელშემკვრელი მხარეების პასუხისმგებლობა ტერიტორიული იურისდიქციის მიხედვით ყალიბდება. თუმცა, პრაქტიკამ არაერთგზის მოითხოვა ზოგიერთ გარემოებებში კონვენციის ხელშემკვრელი მხარეების ექსტრატერიტორიული იურისდიქციის აღიარება განსაკუთრებულ შემთხვევებში, როდესაც სახელმწიფო, თავისი კუთვნილი ტერიტორიის გარეთაც, განსაზღვრულ ტერიტორიაზე, პასუხისმგებელია კონვენციის უფლებების დარღვევისათვის. ეს მაშინ ხდება, როდესაც იგი ამ ტერიტორიაზე ახორციელებს ეფექტიან კონტროლს. ამის თაობაზე, სასამართლოს უკვე კარგად დამკვიდრებული პრაქტიკა არსებობს.
თუმცა, პრაქტიკაში წამოიჭრება ხოლმე სხვა, განსხვავებული სადავო შემთხვევებიც, სადაც მომჩივნებს ნაგულვები აქვთ ხელშემკვრელი სახელწიფოს ექსტრატერიტორიული იურისდიქცია და გარკვეული საამისო არგუმენტებიც გააჩნიათ. მაგალითად, წინამდებარე საქმეზე წარმოიშვა საკითხი, ახორციელებდა თუ არა სახელმწიფო საზღვარგარეთ გამწესებული დიპლომატებისა თუ საკონსულოს აგენტების საქმიანობის კონტროლს და, მაშასადამე, იურისდიქციას იმ ინდივიდებზე, ვისაც ვიზის მოთხოვნები ჰქონდა შეტანილი ამ ქვეყნის საელჩოებსა და საკონსულოებში საზღვარგარეთ; ქმნიდა თუ არა იურისდიქციულ კავშირს სახელმწიფოს გადაწყვეტილება ვიზაზე უარის შესახებ და მომჩივნის მიერ ამ უარის გაპროტესტება ამ ქვეყნის შიდა სასამართლოებში. მოცემულ საქმეზე მომჩივნებს წარმოადგენდნენ სირიელი წყვილი და მათი ორი მცირეწლოვანი შვილი, რომლებიც მოგზაურობდნენ ბეირუთში. მათ ბეირუთში არსებულ ბელგიის საელჩოში შეიტანეს მოთხოვნა მოკლევადიანი ვიზის მიღებაზე, რომელიც მათ ბელგიაში მოგზაურობის შესაძლებლობას მისცემდა. იქ კი ისინი აპირებდნენ თავშესაფრის მისაღებად მიემართათ ალეპოში კონფლიქტის გამო. უცხოელთა საქმეების უწყებამ ბელგიაში მათ მოთხოვნას უარი უთხრა. მომჩივნებმა გააპროტესტეს ეს უარი ბელგიის სასამართლოებში, თუმცა, წარუმატებლად. კონვენციის მე-3 და მე13 მუხლების საფუძველზე შეტანილ საჩივრებში მათ მიუთითეს, რომ ეს უარი ნიშნავდა არასათანადო მოპყრობის რისკის ქვეშ მათ დატოვებას; რომ, იმავდროულად, მათ არ გააჩნდათ ქმედითი მისაგებელი და რომ კონვენციის მე-3 (§1) და მე-13 მუხლებიც დარღვეული იყო.
პალატის მხრიდან დიდი პალატისათვის იურისდიქციის გადაბარების შემდეგ, დიდმა პალატამ საჩივარი დაუშვებლად გამოაცხადა. რაც შეეხებოდა მე-3 და მე-13 მუხლების სავარაუდო დარღვევას, მიიჩნია, რომ მომჩივნები არ იყვნენ ბელგიის იურისდიქციის ქვეშ. ამგვარად, დიდმა პალატამ კითხვაზე – ახორციელებდა თუ არა სახელმწიფო კონტროლს და, შესაბამისად, იურისდიქციას, იმ ინდივიდებზე, რომლებსაც შეჰქონდათ ვიზის მოთხოვნები ამ ქვეყნების საელჩოებსა და საკონსულოებში საზღვარგარეთ – ნეგატიური პასუხი გასცა და ისიც განმარტა, რომ არც ამ ქვეყნების სასამართლოებში მიღებული უარის გასაჩივრება წარმოშობდა იურისდიქციულ უკუკავშირს (jurisdictional link). მე-6 მუხლთან მიმართებაში კი მიიჩნია, რომ მოცემულ შემთხვევაში, იურისდიქციის საკითხის მიმართ მე-6 (§1) მუხლი არ იყო გამოყენებადი, რადგან აღსრულების პროცედურები არ შეეხებოდა „სამოქალაქო“ უფლებებს პრეცედენტული სამართლის გაგებთ.
სასამართლომ თანმიმდევრობით განიხილა შემდეგი საკითხები: პირველ რიგში, შეაფასა, ახორციელებდა თუ არა სახელმწიფო საზღვარგარეთ გამწესებული დიპლომატების ან
საკონსულოს აგენტების მხრიდან გარკვეული ქმედებებისა თუ უმოქმედობის გზით ეფექტიან კონტროლს ან ხელისუფლებას იმ მომჩივნებ ზე, რომლებსაც ვიზის მოთხოვნები ჰქონდათ შეტანილი. სასამართლომ მხედველობაში მი იღო, რომ მომჩივნები არასოდეს ყოფილან ბელგიის სახელმწიფოს ტერიტორიაზე, არც მანამდე არსებობდა ოჯახურ ან პირად ცხო ვრებაზე მიბმული რაიმე კავშირები ამ სახელ მწიფოსთან. არც იმგვარად ყოფილა საკითხი სასამართლოს წინაშე დაყენებული, თითქოს იურისდიქციული კავშირი გაჩნდა რაიმე კონ ტროლის შედეგად, რომელსაც ბელგიის მთა ვრობა თითქოს ახორციელებდა სირიის ან ლი ბანის ტერიტორიაზე.
დამატებით, სასამართლომ არარელევანტუ რად მიიჩნია საკითხი, თუ კერძოდ ვინ (ბელგი ის ხელისუფლება სახელმწიფოს ტერიტორიაზე თუ მისი აგენტები საზღვარგარეთ) იყო პასუხის მგებელი ვიზის საკითხზე გადაწყვეტილების მი ღებაში. სასამართლომ ამ საქმის გარემოებები შეადარა ადამიანის უფლებათა ევროპული კო მისიის მიერ შექმნილ იმ პრეცედენტებს, რომ ლებიც შეეხებოდა სწორედ დიპლომატიური აგენტების ქმედებებსა თუ უმოქმედობას ( X v. Germany
დამატებით, სასამართლომ არარელევანტუ რად მიიჩნია საკითხი, თუ კერძოდ ვინ (ბელგი ის ხელისუფლება სახელმწიფოს ტერიტორიაზე თუ მისი აგენტები საზღვარგარეთ) იყო პასუხის მგებელი ვიზის საკითხზე გადაწყვეტილების მი ღებაში. სასამართლომ ამ საქმის გარემოებები შეადარა ადამიანის უფლებათა ევროპული კო მისიის მიერ შექმნილ იმ პრეცედენტებს, რომ ლებიც შეეხებოდა სწორედ დიპლომატიური აგენტების ქმედებებსა თუ უმოქმედობას ( X v. Germany
; X v. the United Kingdom
; S. v. Germany
და M. v. Denmark
). შედარების შედეგად სასამართლომ დაადგინა, რომ ამ საქმეში არ არ სებობდა ამ საქმეებისთვის დამახასიათებელი არცერთი მნიშვნელოვანი ნიშანი. კერძოდ, მომჩივნები არ იყვნენ ბელგიის მოქალაქეები, რომლებიც ეძიებდნენ მათი ქვეყნის საელჩოს დახმარებას; გარდა ამისა, ეს დიპლომატები არასდროს, დროის არცერთ მონაკვეთში არ ახორციელებდნენ მომჩივნებზე დე ფაქტო კონტროლს, რომლებმაც თავისუფლად გაა კეთეს არჩევანი და გადაწყვიტეს, მიემართათ ბეირიუთში ბელგიის საელჩოსათვის და არა რომელიმე სხვა ქვეყნის საელჩოსათვის ვიზის განაცხადის შესატანად. შესაბამისად, ისინი სრულად თავისუფალი იყვნენ დაეტოვებინათ ბელგიის საელჩო ყოველგვარი დაბრკოლების
გარეშე. სასამართლომ მხედველობაში მიიღო აგრეთვე სასამართლოს პრაქტიკა ისეთ სიტუ აციებთან მიმართებაში, სადაც სახელმწიფოს წარმომადგენლები, რომლებიც საქმიანობ დნენ სახელმწიფოს ტერიტორიის გარეთ, შე ნობების, თვითმფრინავებისა თუ გემების კონტ როლის მეშვეობით ახორციელებდენ ფიზიკურ კონტროლს იქ მყოფი ადამიანების მიმართ ( Issa and Others v. Turkey
; Al-Saadoon and Mufdhi v. the United Kingdom
; Medvedyev and Others v. France
; Hirsi Jamaa and Others v. Italy
; and Hassan v. the United Kingdom
). სასამართლომ დაასკვნა, რომ ბელგიის სა ხელმწიფო აგენტების მხრიდან ადმინისტრა ციული კონტროლის განხორციელება საელ ჩოების შენობებზე არ იყო საკმარისი იმის სამტკიცებლად, რომ ყველა პირი, ვინც ამ შე ნობაში შევიდოდა, ავტომატურად ხვდებოდა ბელგიის იურისდიქციის ქვეშ. დაბოლოს, ამ საქმის კონტექსტი მთლიანად განსხვავდებო და საქმეებისაგან, სადაც მომჩივნები, თეო რიულად, იმყოფებოდნენ შესაბამისი სახელ მწიფოს ტერიტორიაზე ან მის საზღვარზე, და, მაშასადამე, აშკარად ხვდებოდნენ ამ სახელ მწიფოს იურისდიქციის ქვეშ. ამგავარად, ექ სტრატერიტორიული იურისდიქცია ამ საქმეში არ წარმოიშობოდა. თუმცა, ამ საქმის მომჩივნები სხვა კო ნტექსტსაც მიუთითებდნენ იურისდიქციული კა ვშირის დასადასტურებლად. საქმე ისაა, რომ მომჩივნებმა ბელგიის საელჩოს უარი ვიზის მი ღებაზე გააპროტესტეს ბელგიის სასამართლო ებში. მათი აზრით, სწორედ ეს ქმნიდა უტყუარ იურისდიქციულ კავშირს ბელგიის სახელმწი ფოსთან, თუმცა, როგორც ზემოთაც აღვნიშ ნეთ, ამაზეც ნეგატიური პასუხი გასცა დიდმა პალატამ. მან დაადგინა, რომ მომჩივნები იურისდიქციული კავშირის არსებობას ვერ და აფუძნებდნენ იმ გარემოებას, რომ მათ ვიზის მიღებაზე უარის გადაწყვეტილება ბელგიის
სასამართლოებში გაასაჩივრეს და რომ მომჩივანთა მოსაზრებებს არავითარი დასაყრდენი არ გააჩნდა სასამართლოს პრცედენტულ სამა რთალში. აქვე უნდა ითქვას, რომ დიდი პალატა სხვაგვარ გადაწყვეტილებას მიიღებდა, საქმე კონვენციის მე-6 მუხლის ჭრილში რომ ყოფი ლიყო წარმოდგენილი, მაგრამ, საქმეც ისაა, რომ დიდმა დიდმა პალატამ მიიჩნია, რომ საქმე არ შეეხებოდა კონვენციის მე-6 მუხლით გათვალისწინებულ „სამოქალაქო ხასიათის უფლებას“, რომელიც სამართლიანი განხილ ვის მოთხოვნებს უკავშირდებოდა. შესაბამი სად, მან მე-6 მუხლის გამოყენებადობაც არ ცნო. ამ მიმართებაში, სასამართლო რამდენიმე წინა გადაწყვეტილებას შეეხო ( Markovic and Others v. Italy
და Güzelyurtlu and Others v. Cyprus and Turkey
), თუმცა, მომჩივნების საქმე ამ საქმეებისაგან ძლიერად განსხვავებულად მიი ჩნია, რამდენადაც მომჩივნების საქმე შეეხებოდა კერძო პირების მიერ აღძრულ ადმინისტრა ციულ პროცედურებს, რომლებსაც არავითარი კავშირი არ გააჩნდათ სახელმწიფოსთან. სა სამართლომ დაასკვნა, რომ მომჩივანთა პო ზიციას არავითარი დასაყრდენი არ გააჩნდა სასამართლოს პრეცედენტებში. მისგან გან სხვავებით, მთავრობის პოზიცია გამყარებული იყო სასამართლოს გადაწყვეტილებით საქმეზეAbdul Wahab Khan v. The United Kingdom
, სადაც სასამართლომ მიუთითა:
„სასამართლომ ამ გადაწყვეტილებით ნათელი გახადა, რომ: მხოლოდ და მხოლოდ ფაქტი მომჩივნის მიერ პროცედურის წამოწყებისა იმ ხელშემკვრელი სახელმწიფოს წინაააღმდეგ, რომელთანაც არაფერი აკავშირებს, საკმა რისი არ არის მის მიმართ სახელმწიფოს იურისდიქციის აღიარებისათვის... სასამართლო მიიჩნევს, რომ სხვაგვარი გადაწყვეტა იმის ტოლფასი იქნებოდა, რომ დაგვეფუძნებინა კონვენციის თითქმის საყოველთაო გამოყე ნება ინდივიდების ცალმხრივი არჩევანის სა ფუძველზე, იმის მიუხედავად, თუ მსოფლიოს რა ნაწილში იმყოფებიან და, ამ გზით, და გვედგინა ხელშემკვრელი სახელმწიფოების განუსაზღვრელი ვალდებულება, ქვეყანაში შესვლის ნება მიეცა ყველასათვის, ვინც, მისი იურისდიქციის გარეთ, შეიძლება ექვემდებარე ბოდეს კონვენციის საწინააღმდეგო მოპყრო ბის რისკს...“ საბოლოო ჯამი, შეიძლება ითქვა, რომ დი დმა პალატამ უარი თქვა ხელშემკვრელი სა ხელმწიფოების იურისდიქციის არაგონივრულ განვრცობაზე და არ დაავალდებულა ხელშემ კვრელი სახელმწიფოები ქვეყანაში შესვლის ნება მიეცა ყველასათვის, ვინც შეიძლება, მისი იურისდიქციის გარეთ, ექვემდებარებოდეს კონვენციის საწინააღმდეგო მოპყრობას. მან დაადასტურა და გაიმეორა თავისი უკვე შე მუშავებული მიდგომა, რომლის თანახმადაც, მხოლოდ და მხოლოდ ფაქტი მომჩივნის მიერ პროცედურის წამოწყებისა იმ ხელშემკვრე ლი სახელმწიფოს წინააღმდეგ, რომელთანაც არაფერი აკავშირებს, საკმარისი არ არის მის მიმართ სახელმწიფოს იურისდიქციის აღიარე ბისათვის. დიდმა პალატამ მიიჩნია, რომ კონ ვენციის ფარგლების ამგვარი გაფართოება ნეგატიურ ეფექტს იქონიებდა საერთაშორისო საჯარო სამართლის კარგად დამკვიდრებულ პრინციპზე, რომლის მიხედვითაც, ხელშემკვ რელ სახელმწიფოებს, რომლებიც ექვემდება რებიან სახელშეკრულებო ვალდებულებებს, უფლება აქვთ, გააკონტროლონ სახელმწიფო ტერიტორიაზე უცხოელთა შესვლა, ცხოვრება და გაძევება ( Ilias and Ahmed v. Hungary)
. დაბოლოს, დიდმა პალატამ მიუთითა, რომ ზემოაღნიშნული დასკვნები არ აბრკო ლებდა სახელმწიფოებს, გაემარტივებინათ თავშესაფრის ძიებასთან დაკავშირებული პროცედურები მათი საელჩოებისა თუ საკო ნსულოების მეშვეობით.
ექსტრატერიტორიული ეფექტი ევროპის კავშირის ფარგლებში
საქმე Shiksaitov v. Slovakia
მომჩივანს, ჩეჩნური წარმოშობის რუსე თის მოქალაქეს, მინიჭებული ჰქონდა თა ვშესაფარი (მუდმივი დარჩენის ნებართვა) შვედეთში 2011 წელს მისი პოლიტიკური მო საზრებების გამო. 2015 წლის იანვარში, ის დააპატიმრეს სლოვაკეთში დაპატიმრების საერთაშორისო ორდერის საფუძველზე, რო მელიც გამოცემული იყო მის წინააღმდეგ 2007 წელს ჩეჩნეთის რესპუბლიკის მიერ ტე რორიზმის ბრალდებით, რაც სავარაუდოდ ჩადენილი იყო გროზნოში. სლოვაკეთის სა სამართლოებმა განიხილეს მისი რუსეთის ფედერაციისათვის გადაცემის მოთხოვნის დასაშვებობა და იგი დაპატიმრებული იქნა სწორედ ამ პროცედურაზე დასწრების უზრუნ ველსაყოფად. 2016 წლის 2 ნოემბერს სლო ვაკეთის უზენაესმა სასამართლომ მისი ექ სტრადიცია მიიჩნია დაუშვებლად და ბრძანა
გადაწყვეტილე ბა შეიცავს ახლებურ ფაქტობრივ მატრიცას – ევროპის კავშირის ერთ ქვეყანაში ბოძებული თავშესაფრის სტატუსის ექსტრატერიტორიულ ეფექტს ევროპის კავშირის სხვა ქვეყანაში. ეს საქმე შეეხებოდა ევროპის კავშირის წევრ ქვე ყანაში მომჩივნის (რომელიც უკვე იყო ლტოლ ვილად მიჩნეული ევროპის კავშირის სხვა წევრ ქვეყანაში) დაპატიმრებას მისი წარმოშობის ქვეყანაში ექსტრადიციის დასაშვებობის შემოწმების მიზნით. სასამართლოს მოუწია გადაეწყვიტა, დაიცავდა თუ არა შვედეთში მოპოვებული სტატუსი პირს დაპატიმრებისა და ექსტრადიციისგან სლოვაკეთის მხრიდან, საიდანაც იგი იყო მოთხოვნილი რუსეთის ფედერაციის მიერ.
მომჩივანს, ჩეჩნური წარმოშობის რუსე თის მოქალაქეს, მინიჭებული ჰქონდა თა ვშესაფარი (მუდმივი დარჩენის ნებართვა) შვედეთში 2011 წელს მისი პოლიტიკური მო საზრებების გამო. 2015 წლის იანვარში, ის დააპატიმრეს სლოვაკეთში დაპატიმრების საერთაშორისო ორდერის საფუძველზე, რო მელიც გამოცემული იყო მის წინააღმდეგ 2007 წელს ჩეჩნეთის რესპუბლიკის მიერ ტე რორიზმის ბრალდებით, რაც სავარაუდოდ ჩადენილი იყო გროზნოში. სლოვაკეთის სა სამართლოებმა განიხილეს მისი რუსეთის ფედერაციისათვის გადაცემის მოთხოვნის დასაშვებობა და იგი დაპატიმრებული იქნა სწორედ ამ პროცედურაზე დასწრების უზრუნ ველსაყოფად. 2016 წლის 2 ნოემბერს სლო ვაკეთის უზენაესმა სასამართლომ მისი ექ სტრადიცია მიიჩნია დაუშვებლად და ბრძანა
მისი სასწრაფოდ გათავისუფლება, ვინაიდან მომჩივანს ნაბოძები ჰქონდა ლტოლვილის სტატუსი შვედეთში და, ამის გამო, იგი როგორც ლტოლვილი, სარგებლობდა დაცვით სლოვაკეთის ტერიტორიაზეც. უზენაესი სასამართლოს აზრით, დებულებები, რომლებსაც შეიცავდა 1951 წლის კონვენცია ლტოლვილთა შესახებ (1951 Refugee Convention)
მიუთითა რა ამ საკითხებზე საერთაშორისო სამართლის შესაბამისი წესების მნიშვნელობასა და კონვენციის მათთან შესაბამისობაში განმარტების აუცილებლობაზე, სასამართლო დაეყრდნო გაეროს ადამიანის უფლებათა კომისრის აღმასრულებელი კომიტეტის დასკვნას (Conclusion No. 12 (XXIX) of the UNHCR’s Executive Committee),
და ევროპის კავშირის დირექტივა (Directive 2011/95/EU)
(რომელიც ითვალისწინებდა ლტოლვილის სტატუსიდან გამონაკლისებს), არ იყო გამოყენებადი მის მიმართ. ქმედებები, რომლებიც საფუძვლად დაედო მის თავდაპირველ სისხლისსამართლებრივ დევნას, მიჩნეულ იქნა „პოლიტიკურად“ და სწორედ მომჩივნის პოლიტიკური შეხედულებები შეიძლებოდა გამხდარიყო სახელმწიფოს მხრიდან მის მიმართ მიკერძოების საფუძველი ექსტრადიციის შესახებ ევროპული კონვენციის მე-3 მუხლის (§§ 1 და 2) გაგებით ( European Convention on Extradition).
კონვენციის პროცედურების დროს მომჩივანმა მიუთითა, რომ მისი დაპატიმრება სლოვაკეთში უკანონო იყო, რადგან მისი სტატუსი გამორიცხავდა მის ექსტრადიციას რუსეთის ფედერაციაში. ევროპულმა სასამართლომ ჰპოვა კონვენციის, მათ შორის, მე-5 (§ 1) მუხლის დარღვევა, რადგან მისი პატიმრობა არ იყო ვალიდური მისი პატიმრობის მთელი პერიოდის განმავლობაში, ხოლო ხელისუფლებამ პროცედურები განახორციელა სათანადო სიფრთხილის გარეშე.
მიუთითა რა ამ საკითხებზე საერთაშორისო სამართლის შესაბამისი წესების მნიშვნელობასა და კონვენციის მათთან შესაბამისობაში განმარტების აუცილებლობაზე, სასამართლო დაეყრდნო გაეროს ადამიანის უფლებათა კომისრის აღმასრულებელი კომიტეტის დასკვნას (Conclusion No. 12 (XXIX) of the UNHCR’s Executive Committee),
სასამართლომ მიიჩნია, რომ შვეციაში მომჩივნისათვის მინიჭებული ლტოლვილის სტატუსი სლოვაკეთში კითხვის ნიშნის ქვეშ შეიძლებოდა დამდგარიყო მხოლოდ გა ნსაკუთრებულ გარემოებებში, თუკი იარსებებ და ინფორმაცია, რომლებიც ადასტურებდნენ, რომ პირი ექცეოდა საგამონაკლისო დებულე ბების ქვეშ და ვერ შეინარჩუნებდა ამ სტატუსს. სასამართლომ მიუთითა, რომ შვედეთის ხელისუფლებამ არ შეამოწმა არც ინტერპოლის მონაცემთა ბაზა თავშესაფრის პროცედურების განმავლობაში და არც იმ ბრალდების ბუნება, რაც წაყენებული იყო მომჩივნის წინააღმდეგ რუსეთის ფედერა ციაში და რომ გამოყენებადობა იმ მუხლი სა, რომელიც ლტოლვილის სტატუსის საკი თხებში გამონაკლისებს ითვალისწინებდა, არ იყო სათანადოდ განხილული შვედეთში. ამიტომ სლოვაკეთის ხელისუფლებას ვერ დაედებოდა ბრალი ექსტრადიციის მოთხოვნის განხილვის გამო, მიუხედავად იმისა, რომ მომჩივანს ლტოლვილის სტატუსი გაა ჩნდა შვედეთში. შესაბამისად, მისი დაპატი მრება, ვერ იქნებოდა მიჩნეული როგორც ab initio შიდა სამართლის ან კონვენციის მე-5 § 1 (f) მუხლის საწინააღმდეგო. ამ საქმის სცენარი განსხვავდებოდა იმისაგან, რაც არსებობდა საქმეში Eminbeyli v. Russia
, სადაც სასამართლომ მიიჩნია, რომ მომჩივნის და პატიმრება მისი ექსტრადიციის მიზნით იყო თავიდანვე თვითნებური, რადგან მომჩივანს გააჩნდა ლტოლვილის სტატუსი იმ ქვეყანა ში, საიდანაც იგი იყო მოთხოვნილი, ხოლო შიდა სამართალი კი კრძალავდა ლტოლვი ლის ექსტრადიციას.
სასამართლოს გადაწყვეტილების არაპირდაპირ სავალდებულობა მხარისათვის, რომელიც არ წარმოადგენს პროცესის მხარეს
საქმეში Molla v. Greece
ზემოაღნიშნულ საქმეზე მიღებული სტრას ბურგის სასამართლოს გადაწყვეტილება შეეხებოდა სამართლიანი დაკმაყოფილე ბის განსაზღვრას 41-ე მუხლის საფუძველზე, რომელიც მიიღო მომჩივნის მოთხოვნების განხილვის შედეგად. ამ გადაწყვეტილება ში, სასამართლო შეეხო იმ ქონებასაც, რომელსაც არ უკავშირდებოდა სასამართლოს ძირითადი გადაწყვეტილების დასკვნები და, ამავდროულად, მდებარეობდა სახელმწიფოში (თურქეთში) რომელიც არ წარმოადგენდა მოპასუხე სახელმწიფოს კონვენციის შესაბამის პროცედურებში (მოპასუხე სახელმწიფოს წარმოადგენდა საბერძნეთი).
ასეთი გადაჯაჭვულობა გამოიწვია საქ მის ფაქტებმა, კერძოდ, სამართლიანი დაკ მაყოფილების განსაზღვრის აუცილებლობამ მომჩივნის ქონებების მიმართ, რომლებიც მდებარეობდა საბერძნეთსა და თურქეთში: მომჩივნის ქმრის სიკვდილის შემდეგ, რო მელიც იყო ბერძენი მუსლიმი, მომჩივანმა მემკვიდრეობით მიიღო მისი მთელი ქონე ბა ანდერძით, რაც მანამდე იქნა მომჩივნის ქმრის მიერ შედგენილი ნოტარიუსის თანდა სწრებით. გარდაცვლილის დებმა ანდერძი გაასაჩივრეს და წარმატებასაც მიაღწიეს. საბერძნეთის საკასაციო სასამართლომ და ადგინა, რომ მუსლიმი უმცირესობის თემის ქონებრივი საკითხები უნდა გადაწყვეტილიყო შარიას კანონების (Sharia law) საფუძველზე, რომლის მიხედვით, საბერძნეთის მოქა ლაქე მუსლიმის ნოტარიულად დამოწმებულ
პირველად დაავა ლდებულა ევროპულმა სასამართლომ ხელ შემკვრელი სახელმწიფო, რომელიც არ იყო მოცემული საქმის მხარე, გაეთვალისწინები ნა შიდა სასამართლოების განხილვაში მყოფ საქმეზე მისი ეს გადაწყვეტილება და მიე ღო ისეთი, რომელიც სრულ შესაბამისობაში იქნებოდა ამ უკანასკნელთან.
ზემოაღნიშნულ საქმეზე მიღებული სტრას ბურგის სასამართლოს გადაწყვეტილება შეეხებოდა სამართლიანი დაკმაყოფილე ბის განსაზღვრას 41-ე მუხლის საფუძველზე, რომელიც მიიღო მომჩივნის მოთხოვნების განხილვის შედეგად. ამ გადაწყვეტილება ში, სასამართლო შეეხო იმ ქონებასაც, რომელსაც არ უკავშირდებოდა სასამართლოს ძირითადი გადაწყვეტილების დასკვნები და, ამავდროულად, მდებარეობდა სახელმწიფოში (თურქეთში) რომელიც არ წარმოადგენდა მოპასუხე სახელმწიფოს კონვენციის შესაბამის პროცედურებში (მოპასუხე სახელმწიფოს წარმოადგენდა საბერძნეთი).
ასეთი გადაჯაჭვულობა გამოიწვია საქ მის ფაქტებმა, კერძოდ, სამართლიანი დაკ მაყოფილების განსაზღვრის აუცილებლობამ მომჩივნის ქონებების მიმართ, რომლებიც მდებარეობდა საბერძნეთსა და თურქეთში: მომჩივნის ქმრის სიკვდილის შემდეგ, რო მელიც იყო ბერძენი მუსლიმი, მომჩივანმა მემკვიდრეობით მიიღო მისი მთელი ქონე ბა ანდერძით, რაც მანამდე იქნა მომჩივნის ქმრის მიერ შედგენილი ნოტარიუსის თანდა სწრებით. გარდაცვლილის დებმა ანდერძი გაასაჩივრეს და წარმატებასაც მიაღწიეს. საბერძნეთის საკასაციო სასამართლომ და ადგინა, რომ მუსლიმი უმცირესობის თემის ქონებრივი საკითხები უნდა გადაწყვეტილიყო შარიას კანონების (Sharia law) საფუძველზე, რომლის მიხედვით, საბერძნეთის მოქა ლაქე მუსლიმის ნოტარიულად დამოწმებულ
ანდერძს არ გააჩნდა სამართლებრივი შედეგი. ასე რომ, ეროვნული სასამართლოების გადაწყვეტილებით, მომჩივანმა დაკარგა ქმრის მიერ მისთვის ანდერძით დატოვებული ქონების სამი მეოთხედი. 2018 წლის 19 დეკემბრის თავის პრინციპულ (არსებით საკითხებზე) გადაწყვეტილებაში, ევროპულმა სასამართლომ ჰპოვა კონვენციის მე-14 მუხლის დარღვევა 1-ელი ოქმის 1-ელ მუხლთან ერთობლიობა ში; მან დაადგინა, რომ მომჩივანმა განიცადა დისკრიმინაციული მოპყრობა.
სამართლიანი დაკმაყოფილების გადა წყვეტილების კონტექსტში მატერიალურ ზი ანთან დაკავშირებულ თავის მოთხოვნებში მომჩივანი ეძიებდა კომპენსაციას ქონების დაკარგვისათვის, რომელიც მდებარეობდა საბერძნეთსა და თურქეთში. სასამართლომ საბერძნეთში მდებარე ქონებასთან მიმა რთებაში დაადგინა, რომ საბერძნეთს უნდა გაეტარებინა ღონისძიებები იმის უზრუნველ საყოფად, რომ მომჩივანს შეენარჩუნებინა ქონებაზე მესაკუთრეობა, ანდა, თუკი მიწის რეგისტრაციის ცვლილება უკვე მომხდარი იყო, აღედგინა მისთვის მესაკუთრის სტატუ სი; ხოლო სამართლიანი დაკმაყოფილების თაობაზე გადაწყვეტილების მიღებიდან ერთი წლის განმავლობაში შესაბამისი ღონისძი ებების გაუტარებლობის შემთხვევაში, მომ ჩივნისათვის უნდა გადაეხადა კომპენსაცია – ღირებულება იმ ქონების პროპორციული ნაწილისა (სამი მეოთხედი), რომელიც მომჩივა ნმა დაჰკარგა შარიას კანონების საფუძველ ზე.
ამ საქმეში ის არის საინტერესო, თუ რო გორ გადაწყვიტა სასამართლომ სამართლი ანი დაკმაყოფილების საკითხი თურქეთში მდებარე ქონებასთან მიმართებაში. მან, ერთი მხრივ, უარყო თავისი იურისდიქცია
იმ დროისათ ვის, 41-ე მუხლის გამოყენების საკითხი გადა დებულ იქნა, და სწორედ ამიტომ ამ საკითხს ცალკე იხილავდა დიდი პალატა.
სამართლიანი დაკმაყოფილების გადა წყვეტილების კონტექსტში მატერიალურ ზი ანთან დაკავშირებულ თავის მოთხოვნებში მომჩივანი ეძიებდა კომპენსაციას ქონების დაკარგვისათვის, რომელიც მდებარეობდა საბერძნეთსა და თურქეთში. სასამართლომ საბერძნეთში მდებარე ქონებასთან მიმა რთებაში დაადგინა, რომ საბერძნეთს უნდა გაეტარებინა ღონისძიებები იმის უზრუნველ საყოფად, რომ მომჩივანს შეენარჩუნებინა ქონებაზე მესაკუთრეობა, ანდა, თუკი მიწის რეგისტრაციის ცვლილება უკვე მომხდარი იყო, აღედგინა მისთვის მესაკუთრის სტატუ სი; ხოლო სამართლიანი დაკმაყოფილების თაობაზე გადაწყვეტილების მიღებიდან ერთი წლის განმავლობაში შესაბამისი ღონისძი ებების გაუტარებლობის შემთხვევაში, მომ ჩივნისათვის უნდა გადაეხადა კომპენსაცია – ღირებულება იმ ქონების პროპორციული ნაწილისა (სამი მეოთხედი), რომელიც მომჩივა ნმა დაჰკარგა შარიას კანონების საფუძველ ზე.
ამ საქმეში ის არის საინტერესო, თუ რო გორ გადაწყვიტა სასამართლომ სამართლი ანი დაკმაყოფილების საკითხი თურქეთში მდებარე ქონებასთან მიმართებაში. მან, ერთი მხრივ, უარყო თავისი იურისდიქცია
თურქეთში მდებარე ქონებასთან დაკავშირებით, თუმცა, მეორე მხრივ, არაპირდაპირ დაავალდებულა თურქეთი ისეთი გადაწყვეტილება მიეღო, რომელიც მის გადაწყვეტილებასთან ჰარმონიაში იქნებოდა. კერძოდ: სასამართლომ დაადგინა, რომ გარდაცვლილის ანდერძის იმ ნაწილის სამართლებრივი შედეგები, რომელიც შეეხებოდა თურქეთში მდებარე ქონებას, წარმოადგენდა თურქეთში მიმდინარე სასამართლო განხილვების საგანს, ამიტომ მას არ გააჩნდა იურისდიქცია გადაწყვეტილება მიეღო მოსარჩელის მოთხოვნებზე ამ ქონებასთან დაკავშირებით. იურისდიქციის უარყოფის დასაბუთება მოიცავს შემდეგ რამდენიმე ელემენტს: პირველ რიგში, სასამართლომ უკუაგდო არგუმენტი, თითქოს საბერძნეთი ახორციელდებდა იურისდიქციას თურქეთში არსებულ ქონებაზე, რამდენადაც თურქეთის პირველი ინსტანციის სასამართლოს გადაწყვეტილი ჰქონდა, რომ საბერძნეთის საკასაციო სასამართლოს გადაწყვეტილება, რომელმაც მომჩივნის გარდაცვლილი მეუღლის ანდერძი ბათილად და არარად გამოაცხადა, დამავალდებელი იყო თურქეთის სასამართლოებისათვის საერთაშორისო კერძო სამართლის საფუძველზე, რაც იმას განაპირობებდა, რომ აუცილებელი აღარ იყო მისი მხრიდან საქმის გადასინჯვა. სასამართლომ მიუთითა, რომ ვინაიდან ამ გადაწყვეტილების საწინააღმდეგო აპელაციები, შეტანილი როგორც მომჩივნის, ისე, მოანდერძის დების მიერ, განხილვის პროცესში იყო სტამბულის სააპელაციო სასამართლოში, შესაბამისად, არ არსებობდა განსაკუთრებული გარემოებები, რომელთა გამოც შეიძლებოდა თქმულიყო, რომ საბერძნეთი ახორციელებდა თავის იურისდიქციას თურქეთში მიმდინარე პროცესებთან მიმართებაში. შემდეგ სასამართლომ თავისი იურისდიქცია შემოფარგლა საბერძნეთში მდებარე ქონებასთან მიმართებაში: მართალია ანდერძი არ ანსხვავებდა რაიმე ნიშნით თურქეთში და საბერძნეთში მდებარე ქონებებს, მაგრამ სანოტარო წესით დამოწმებული ანდერძი შეეხებოდა და აღწერდა მხოლოდ საბერძნეთში მდებარე ქონებას. მნიშვნელოვანი იყო ის, რომ როდესაც სასამართლომ 1-ელი ოქმის 1-ელი მუხლი გამოყენებადად ცნო თავისი პრინციპული გა-
დაწყვეტილებით, ექსპლიციტურად მიუთითა მხოლოდ საბერძნეთში მდებარე ქონებაზე. შესაბამისად, მხოლოდ ამ საფუძვლებს უკავშირდებოდა სასამართლოს მხრიდან იმის შეფასება, იყო თუ არა დარღვეული კონვენციის მე-14 მუხლი 1-ელი ოქმის 1-ელ მუხლთან ერთობლიობაში. ასე რომ, სასამართლოს, არსებით საკითხებზე თავის გადაწყვეტილებაში, არ ჰქონდა დაკავებული არავითარი არსებითი პოზიცია მომჩივნის სავარაუდო უფლებებთან მიმართებაში, რომლებიც შეეხებოდა თურქეთში მდებარე ქონებებს. შესაბამისად, ეს საკუთრება ვერ გახდებოდა რაიმე სამართლებრივი დაკმაყოფილების მინიჭების საფუძველი მოპასუხე სახელმწიფოს წინააღმდეგ წინამდებარე გადაწყვეტილებაში, რომელიც მიღებული იქნა გადადებული 41-ე მუხლის საკითხზე პროცედურის ფარგლებში. ამის შემდეგ, სასამართლომ მიიღო ზომები, რომ მომჩივნის უფლებები დაცული ყოფილიყო თურქეთში მდებარე ქონებასთან მიმართებაშიც და შესაბამისად დაასაბუთა ეს. მართალია, სასამართლო მუდმივად იმეორებდა, რომ კონვენციის 46-ე მუხლის საფუძველზე სასამართლოს ნებისმიერი გადაწყვეტილება სავალდებულო იყო მხოლოდ იმ სახელმწიფოებისათვის, რომლებიც შესაბამისი პროცესის მხარეებს წარმოადგენდნენ (საბერძნეთი, მოცემულ შემთხვევაში), მაგრამ, საყურადღებოა, რომ ამის მიუხედავად, გადაწყვიტა გამოეკვეთა ერთგვარი არაპირდაპირი ვალდებულება სახელმწიფოსი, რომელიც არ წარმოადგენდა შესაბამის პროცესში მხარეს (მხედველობაშია თურქეთი, ე.გ.), გაეთვალისწინებინა ევროპული სასამართლოს მხრიდან არსებით საკითხზე მიღებული გადაწყვეტილება და მის შესაბამისად გამოეტანა თავისი, ხოლო მომჩივანს კი შეახსენა, რომ შესაძლებლობა ექნებოდა საჩივრით მიემართა სასამართლოსათვის თურქეთის წინააღმდეგ, თუკი იგი არსებით საკითხებზე მის პრინციპულ გადაწყვეტილებას უგულებელყოფდა. კერძოდ სასამართლომ მიუთითა:„ .... არაფერი უშლის ხელს თურქეთის სასამართლოებს, მხედველობაში მიიღონ სასამართლოს (იგულისხმება ევროპული სასამართლო, ე.გ) პრინციპული გადაწყვეტილება (judgment) თავიანთი გადაწყვეტილების მიღებისას. სასამართლო შემდგომ დააზუსტებს, რომ მომჩივანს, თუკი ეს შესაბამისია,ექნება შესაძლებლობა შეიტანოს საჩივარი თურქეთის წინააღმდეგ საბოლოო გადაწყვეტილებასთან მიმართებაში, რომელიც მიღე ბული იქნება თურქეთის სასამართლოების მიერ მომჩივნის ქმრის ანდერძზე თურქეთში მდებარე ქონებასთან დაკავშირებით, იმ შემ თხვევაში, თუ ეს გადაწყვეტილება არ მიიღებს მხედეველობაში სასამართლოს პრინციპულ გადაწყვეტილებას, რომელმაც საბერძნეთის პასუხისმგებლობა ცნო კონვენციის მე-14 მუ ხლის საფუძველზე 1-ელი ოქმის 1-ელ მუხლ თან ერთობლიობაში და, თუ ის არ დააყენებს აუცილებელ სამართლებრივ შედეგებს, რომ ლებიც გამომდინარეობს თურქეთის, როგო რც კონვენციის ხელშემკვრელი მხარის სტა ტუსიდან“.
მიუხედავად არაპირდაპირი ხასიათისა და მორიდებული ფორმულირებისა („თურქეთის სასამართლოებს არაფერი უშლის ხელს მხედველობაში მიიღონ...“), ეს უთუოდ უნდა ჩაითვალოს შიდა სასამართლოებისათვის იმის მითითებად, თუ როგორი გადაწყვეტილება უნდა გამოიტანონ მათ განხილვაში მყოფ კონკრეტულ საქმეზე, რაც, იმავდროულად, განჭვრეტადს ხდის მომავალი საჩივრის ბედს და თურქეთის პასუხისმგებლობას „...თუ ის არ იიღებს მხედველობაში“ და „...თუ ის არ დააყენებს აუცილებელ სამართლებრივ შედეგებს...“ ეს ნამდვილად არის ერთგვარი სიახლე და სუბსიდიურობის პრინციპის კიდევ უფრო განვრცობა, რა ტენდენციაც ბოლო წლებში აშკარად შეინიშნება.
მიუხედავად არაპირდაპირი ხასიათისა და მორიდებული ფორმულირებისა („თურქეთის სასამართლოებს არაფერი უშლის ხელს მხედველობაში მიიღონ...“), ეს უთუოდ უნდა ჩაითვალოს შიდა სასამართლოებისათვის იმის მითითებად, თუ როგორი გადაწყვეტილება უნდა გამოიტანონ მათ განხილვაში მყოფ კონკრეტულ საქმეზე, რაც, იმავდროულად, განჭვრეტადს ხდის მომავალი საჩივრის ბედს და თურქეთის პასუხისმგებლობას „...თუ ის არ იიღებს მხედველობაში“ და „...თუ ის არ დააყენებს აუცილებელ სამართლებრივ შედეგებს...“ ეს ნამდვილად არის ერთგვარი სიახლე და სუბსიდიურობის პრინციპის კიდევ უფრო განვრცობა, რა ტენდენციაც ბოლო წლებში აშკარად შეინიშნება.
სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის პირობები მისი აგენტის მიერ ჩადენილი ქმედებისთვის, სახელმწიფოთა პასუხისმგებლობა პატიმრის გადაცემის შემთხვევებში
ამ მხრივ უაღრესად საინტერესო საქმე იყო Makuchyan and Minasyan v. Azerbaijan and Hungary
, სადაც განხილული იყო საკითხი, თუ როდის შეიძლება შეერაცხოს სახელწიფოს მისი აგენტის მიერ ჩადენილი ქმედება მიუხედავად იმისა, თუ ქმედება აგენტის მიერ ჩადენილი არ არის თავისი ოფიციალური უფლებამოსილე ბის განხორციელების ფარგლებში. საქმის ფაქტები უკავშირდება ნატოს მიერ დასპონსორებული კურსის გავლაში მონაწილეობის დროს ბუდაპეშტში, აზერბაიჯანელი ოფიცერის (რ.ს.) მიერ სომეხი ოფიცრის მკვლელობას და სხვა სომეხი ჯა რისკაცის მოკვლის მუქარას. რ.-ს.-ს მიესა ჯა სამუდამო პატიმრობა უნგრეთში. 8 წლის საპატიმრო სასჯელის მოხდის შემდეგ ის გა დაეცა აზებაიჯანს მისჯილი პირების გადა ცემის შესახებ ევროპის საბჭოს კონვენცი ის შესაბამისად (Council of Europe Convention on the Transfer of Sentenced Persons
). აზერ ბაიჯანში დაბრუნების შემდეგ იგი გათავი სუფლეს, შეიწყალეს და დააწინაურეს. მას გადაუხადეს ხელფასი მთელი იმ დროისათ ვის, რომელიც მან გაატარა ციხეში. არაე რთი მაღალი რანგის ოფიცერმა გამოთქვა კომენტარი, სადაც ისინი ამართლებდნენ მის საქციელს და იწონებდნენ მისი შეწყა ლების ფაქტს. საჩივარი შეტანილ იქნა მე-2 მუხლის საფუძველზე, როგორც ცალკე, ისე მე-14 მუხლთან ერთობლიობაში. სასამა რთლომ ამ საქმეში დანერგა გარკვეული სიახლეები და მნიშვნელოვანი პრინციპები სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის მიჯნე ბის თაობაზე ქმედებებისათვის, რომლებიც არ შეერაცხებოდა სახელმწიფოს და, ასევე, ხელშემკვრელ სახელმწიფოთა მოვალეო ბების შესახებ მისჯილი პატიმრების გადაცე მის საკითხებში. პირველი საკითხი, რომელიც სასამართ ლომ განიხილა, შეეხებოდა იმას, უნდა ყოფი ლიყო თუ არა აზერბაიჯანი პასუხისმგებელი საკუთრივ ოფიცრის მიერ ჩადენილი დანაშა ულისათვის და, შესაბამისად, კონვენციის მე-2 მუხლის არსებითი დარღვევისათვის. სასამართლომ გადამწყვეტი მნიშვნელობა მიანიჭა იმ ფაქტს, რომ რ.ს. მკვლელობის ჩა დენისას არ მოქმედებდა თავისი ოფიციალუ რი უფლებამოსილების განხორციელების ანდა ზემდგომის ბრძანების შესრულების პროცესში. მან ასევე უარყო მომჩივანთა არგუმენტი, რო მელიც ეფუძნებოდა არამართლზომიერი საე რთაშორისო აქტებისათვის სახელმწიფოთა პასუხისმგებლობის თაობაზე გაეროს შაბლონურ მუხლებს (UN Draft Articles on the Responsibility of States of Internationally Wrongful Acts)
. სასამართლომ მიუთითა, რომ გაეროს აქტის მე-11 მუხლი ძალიან მაღალ მიჯნას აწესებდა სახელმწიფოსათვის ამ კონტექსტში. ეს მიჯ ნა არ იყო შემოსაზღვრული შესაბამისი აქტის მხოლოდ მოწონებითა და მხარდაჭერით სახე ლმწიფოს მხრიდან; არამედ მოითხოვდა ორი პირობის დაკმაყოფილებას კუმულაციურად: შესაბამისი აქტის აშკარა და ცალსახა „აღია რებას“ (“acknowledgement”) და სამართლებრივ დადასტურებას (“adoption” ) იმისა, რომ იგი ჩა დენილი იქნა თავად სახელმწიფოს მიერ. მართალია, აზერბაიჯანის მთავრობის მიერ გატარებული ღონისძიებები აშკარად გა მოხატავდა რ.ს.-ის დანაშაულებრივი აქტის „მოწონებას“ (“approval”) და „მხარდაჭერას“ (“endorsement”), მაგრამ არ იყო სარწმუნოდ ნაჩვენები, რომ აზერბაიჯანის სახელმწიფომ „აშ კარად და ცალსახად“ (“clearly and unequivocally”) „აღიარა“ (“acknowledged”) და „სამართლებრი ვად დაადასტურა“ (“adopted”) რ.ს.-ის აქტი რო გორც „მისი საკუთარი“ (“as its own”). შესაბამი სად, არ არსებობდა საფუძველი პირდაპირი და კატეგორიული მტკიცებისათვის, რომ სახე ლმწიფო პასუხისმგებელი იყო ერთი მსხვერ პლის მკვლელობისა და მეორე მსხვერპლის მკვლელობის მცდელობისათვის. უფრო სწორი იქნებოდა განმარტებულიყო, რომ აზერბაიჯა ნის მიერ გატარებული ღონისძიებების მიზანს წარმოადგენდა ამ საქმისადმი დამოკიდებუ ლის ჩვენება საჯაროდ და რ.ს.-ის პირადი, პრო ფესიული და ფინანსური ვითარების გამოსწო რება, რასაც სასამართლოს აზრით, არ გააჩნდა არავითარი გამართლება. ამგვარად, სასამა რთლომ მიიჩნია, რომ აზერბაიჯანის მიერ აშ კარა მოწონება და მხარდაჭერა დანაშაულისა, რომელიც ჩადენილი იყო მისი შეიარაღებული ძალების ოფიცრის მიერ თავისი პირადი ქმე დებით (in a private capacity) და არა ოფიციალუ რი მოვალეობების შესრულებისას, არ იწვევდა სახელმწიფოს პასუხისმგებლობას კონვენციის მე-2 მუხლის არსებით დარღვევასთან (under the substantive limb of Article 2) მიმართებაში.
თუმცა, აზერბაიჯანის მიერ უნგრეთის მიერ მისჯილი სასჯელის სრულიად გაუმართლებელი აღუსრულებლობა იმასთან ერთად, რომ რ.ს. ლამის გმირად იქნა გამოცხადებული და თან უამრავი ბენეფიტი ებოძა ყოველგვარი სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე, მიჩნეულ იქნა, როგორც მე-2 მუხლის პროცედურულ ვალდებულებებთან შეუთავსებელი; სასამართლომ ხაზი გაუსვა, რომ იმ სასჯელის აღსრულება, რომელიც დაკისრებული იქნა სიცოცხლის ხელყოფის საქმეებზე, უნდა დანახულიყო როგორც მე-2 მუხლის პროცედურული ვალდებულებების განუყოფელი ნაწილი. იმის მიუხედავად, თუ სად იყო დანაშაული ჩადენილი, და იმის გათვალისწინებით, რომ აზერბაიჯანი ეთანხმებოდა პატიმრის გადაცემას და პატიმრის გადაცემის კონვენციის შესაბამისად იღებდა პასუხისმგებლობას, გაეგრძელებინა რ.ს.-ს პატიმრობის სასჯელის აღსრულება, ამის შესრულება სავალდებული იყო მე-2 მუხლის პროცედურული ვალდებულებების თანახმად. აქედან გამომდინარე, შესაბამისად არსებობდა განსაკუთრებული მახასიათებლები („special features”), რომლებიც მიუთითებდა მე-2 მუხლის პროცედურულ ვალდებულებებთან აზერბაიჯანის იურისდიქციულ კავშირზე ( Kitanovska Stanojkovic and Others v. the former Yugoslav Republic of Macedonia
, და Güzelyurtlu and Others v. Cyprus and Turkey
). სასამართლომ მიუთითა, რომ აზერბაიჯანის ქმედება, რომელმაც ფაქტობრივად, დაუსჯელობა განუსაზღვრა რ.ს.-ს მის მიერ ეთნიკურ საფუძველზე ჩადენილი ძალზე სერიოზული დანაშაულისათვის, შეუთავსებელი იყო კონვენციის მე-2 მუხლის წინაშე მის ვალდებულებებთან. აღნიშნული საქმე საყურადღებოა იმ თვალსაზრისითაც, თუ როგორ ყალიბდება კონვენციის წინაშე პასუხისმგებლობის ფარგლები სახელმწიფოსათვის, როდესაც ის ახდენს პატიმრის გადაცემას სხვა სახელმწიფოში და, შეუძლია თუ არა მას, საზოგადოდ, დაეყრდნოს პრეზუმფციას, რომ ევროპის საბჭოს სხვა წევრი სახელმწიფო იმოქმედებს კეთილსინდისიერად და ბოლომდე მიიყვანს გამგზავნ სა
ხელმწიფოში მისჯილი სასჯელის ბოლომდე აღსრულებას. ამ საქმეში სასამართლომ პირველად განიხილა მიმსჯელი ქვეყნის ვალდებულებათა ფარგლები სასჯელის მოხდის აღსრულების გაგრძელების საკითხში სხვა ქვეყანაში პატიმრის გადაცემის შემდეგ, განსაკუთრებით დანაშაულის მსხვერპლთა და მათ ნათესავთა უფლებების დაცვის ჭრილში.
ამ საქმემ სტრასბურგის სასამართლოს მისცა შესაძლებლობა, გამოეყენებინა თავისი პრეცედენტული სამართალი ერთი მხრივ სახელმწიფოს იურისდიქციის (მუხლი 1) და, მეორე მხრივ, მე-2 მუხლის პროცედურულ ნაწილთან საჩივრის შეთავსებადობის საკითხზე ratione loci საფუძვლით, აზარბაიჯანის სახელმწიფოს მიმართ, ისეთი შემთხვევების დროს, როდესაც მისჯილი პატიმრის გადაცემა მიმსჯელი ქვეყნიდან ხდება მშობლიურ ქვეყანაში იმ მიზნით, რომ მან გააგრძელოს სასჯელის მოხდა თავის ქვეყანაში.
აზერბაიჯანთან მიმართებისაგან განსხვავებით, სასამართლომ ვერ ჰპოვა მე-2 მუხლის პროცედურული დარღვევა უნგრეთთან მიმართებაში, მიუთითა რა, რომ იგი მოქმედებდა პატიმართა გადაცემის შესახებ კონვენციის პროცედურების შესაბამისად, რათა დარწმუნებულიყო, რომ რ.ს. გააგრძელებდა სასჯელის მოხდას აზერბაიჯანში. სასამართლომ მიიჩნია, რომ უნგრეთის ხელისუფლებამ გაატარა საკმარისი ღონისძიებები ამ მიმართებით, მისდია რა გადაცემის შემდგომ პროცედურებს, რაც სასჯელმისჯილი პატიმრის გადაცემის კონვენციით იყო გათვალისწინებული. უნგრეთის ხელისუფლების ორგანოებმა აზერბაიჯანისაგან მოითხოვეს ინფორმაცია იმის თაობაზე, თუ რა პროცედურა მოჰყვებოდა რ.ს.-ის სამშობლოში დაბრუნებას. მართალია, ამ საკითხზე აზერბაიჯანის პასუხი იყო არასრული და ზოგადი, ფაქტობრივად, მაინც არ არსებობდა მყარი მტკიცებულება იმის საჩვებნებლად, რომ უნგრეთის ხელისუფლებისათვის ცნობილი იყო, რომ რ.ს.-ს გაათავისუფლებდნენ აზერბაიჯანში მისი დაბრუნებისთანავე. სასამართლომ მუთითა, რომ იმ დროის გათვალისწინებით, რაც რ.ს.-მ ფაქტობრივად მოიხადა უნგრეთის ციხეში, იგი ვერ ხედავდა, კიდევ რა უნდა გაეკეთებინათ უნგრეთის კომპეტენტურ ორგანოებს, გარდა იმისა, რომ დაეცვათ პატიმრის გადაცემის კონვენციით გათვალისწინებული პროცედურა
ამ საქმემ სტრასბურგის სასამართლოს მისცა შესაძლებლობა, გამოეყენებინა თავისი პრეცედენტული სამართალი ერთი მხრივ სახელმწიფოს იურისდიქციის (მუხლი 1) და, მეორე მხრივ, მე-2 მუხლის პროცედურულ ნაწილთან საჩივრის შეთავსებადობის საკითხზე ratione loci საფუძვლით, აზარბაიჯანის სახელმწიფოს მიმართ, ისეთი შემთხვევების დროს, როდესაც მისჯილი პატიმრის გადაცემა მიმსჯელი ქვეყნიდან ხდება მშობლიურ ქვეყანაში იმ მიზნით, რომ მან გააგრძელოს სასჯელის მოხდა თავის ქვეყანაში.
აზერბაიჯანთან მიმართებისაგან განსხვავებით, სასამართლომ ვერ ჰპოვა მე-2 მუხლის პროცედურული დარღვევა უნგრეთთან მიმართებაში, მიუთითა რა, რომ იგი მოქმედებდა პატიმართა გადაცემის შესახებ კონვენციის პროცედურების შესაბამისად, რათა დარწმუნებულიყო, რომ რ.ს. გააგრძელებდა სასჯელის მოხდას აზერბაიჯანში. სასამართლომ მიიჩნია, რომ უნგრეთის ხელისუფლებამ გაატარა საკმარისი ღონისძიებები ამ მიმართებით, მისდია რა გადაცემის შემდგომ პროცედურებს, რაც სასჯელმისჯილი პატიმრის გადაცემის კონვენციით იყო გათვალისწინებული. უნგრეთის ხელისუფლების ორგანოებმა აზერბაიჯანისაგან მოითხოვეს ინფორმაცია იმის თაობაზე, თუ რა პროცედურა მოჰყვებოდა რ.ს.-ის სამშობლოში დაბრუნებას. მართალია, ამ საკითხზე აზერბაიჯანის პასუხი იყო არასრული და ზოგადი, ფაქტობრივად, მაინც არ არსებობდა მყარი მტკიცებულება იმის საჩვებნებლად, რომ უნგრეთის ხელისუფლებისათვის ცნობილი იყო, რომ რ.ს.-ს გაათავისუფლებდნენ აზერბაიჯანში მისი დაბრუნებისთანავე. სასამართლომ მუთითა, რომ იმ დროის გათვალისწინებით, რაც რ.ს.-მ ფაქტობრივად მოიხადა უნგრეთის ციხეში, იგი ვერ ხედავდა, კიდევ რა უნდა გაეკეთებინათ უნგრეთის კომპეტენტურ ორგანოებს, გარდა იმისა, რომ დაეცვათ პატიმრის გადაცემის კონვენციით გათვალისწინებული პროცედურა
და მიჰყოლოდნენ პრეზუმფციას, რომ ევროპის საბჭოს სხვა წევრი სახელმწიფო იმოქმედებდა კეთილსინდისიერად. დაბოლოს, ეს გადაწყვეტილება ასევე მნიშვნელოვანია იმ თვალსაზრისით, თუ რა ფორმით განიხილა სასამართლომ საკითხი, წარმოადგენდა თუ არა ეთნიკური სიძულვილის საფუძველზე საზღვარგარეთ ჩადენილი დანაშაულისათვის საზღვარგარეთ მისჯილი სასჯელის აღუსრულებლობა დისკრიმინაციულ მოპყრობას კონვენციის მე-14 მუხლის გაგებით მე-2 მუხლის პროცედურულ ნაწილთან ერთობლიობაში. გადაწყვეტილება ასევე მნიშვნელოვანია იმ თვალსაზრისით, თუ როგორ გაანაწილა ევროპულმა სასამართლომ მტკიცების ტვირთი ამ საკითხში ( Nachova and Others v. Bulgaria
). ამ საქმის განსაკუთრებული მახასითებლების გათვალისწინებით (რ.ს.-ის დაწინაურება, მისთვის არაერთი ბენეფიტის მინიჭება ყოველგვარი სამართლებრივი საფუძვლის გარეშე, პრეზიდენტის მიერ სპეციალური ვებგვერდის შექმნა რ.ს.-ის მიმართ აღფრთოვანების გამოხატვით), მიჩნეულ იქნა, რომ მომჩივნებს უნდა წარმოედგინათ საკმარისად მყარი, აშკარა და თანმიმდევრული დასკვნები იმისათვის, რათა დაეფუძნებინათ prima facie დისკრიმინაციის საქმე, კერძოდ, ის, რომ გატარებული ღონისძიებები იყო რასობრივად მოტივირებული. იმის გათვალისწინებით, თუ რა რთული იქნებოდა მომჩივნებისათვის ასეთი მიკერძოება – ემტკიცებინათ გონივრულ ეჭვს მიღმა სტანდარტით, სასამართლომ შეცვალა მტკიცების ტვირთი და აზერბაიჯანს გადააკისრა იმის დამტკიცების ვალდებულება, რომ გაებათილებინა ბრალდება დისკრიმინაციის შესახებ, რაც მან ვერ შეძლო
ინფორმაციისა და გამოხატვის თავისუფლება
ქვემოთ განხილულ ოთხ საქმეში, სადაც გამოხატვის თავისუფლება აღმოჩნდა ღირებულებით კონფლიქტში სხვა სიკეთეებთან, სასამართლომ ოთხივე შემთხვევაში მის სასარგებლოდ საკითხის გადაწყვეტა მიიჩნია კონკურენტული ინტერესების სამართლიან დაბალანსებად.
საქმეში Magyar Kétfarkú Kutya Párt v. Hungary
საკითხის გადაწყვეტა გამოხატვის თავისუფლე ბის სასარგებლოდ დაეფუძნა შემზღუდველი დებულებების არასაკმარის განჭვრეტადობას, კერძოდ დებულებისა, რომელიც შეეხებოდა არჩევნებისა და რეფერენდუმის კონტექსტს და ითვალისწინებდა პოლიტიკური პარტიებისათ ვის შეზღუდვებს. საქმის ფაქტები შეეხებოდა 2016 წელს უნგრეთში ჩატარებულ რეფერენდუ მს ევროპის კავშირის საკითხზე. მომჩივანმა პოლიტიკურმა პარტიამ ამომრჩევლებისთვის ხელმისაწვდომი გახადა მობილური ტელეფო ნის აპლიკაცია, რომელიც იძლეოდა იმის შე საძლებლობას, რომ ანონიმურად მოეხდინათ თავიანთი კენჭისყრის დოკუმენტების – ბიუ ლეტენების – ფოტოგადაღება და სხვებისთვის გაზიარება. კერძო ინდივიდის საჩივრის სა ფუძველზე, არჩევნების ეროვნულმა კომისი ამ მომჩივანი პარტია დააჯარიმა არჩევნების სამართლიანობისა და ფარულობის პრინცი პების, ასევე, იმ პრინციპის დარღვევისათვის, რომელიც გულისხმობს „უფლებათა განხორციელებას მათი განზრახულობების/მიზნების შესაბამისად“ (“exercise of rights in accordance with their purpose”). ეროვნულმა სასამართლომ ( Kúria) ძალაში დატოვა საარჩევნო კომისიის გადაწყვეტილება ამ უკანასკნელი პრინციპის მიმართ, მაგრამ უარყო მისი დასკვნა ფარული ხმის მიცემისა და რეფერენდუმის სამართლია ნობის თაობაზე. მომჩივანი პარტიის საკონსტი ტუციო საჩივარი მიჩნეულ იქნა დაუშვებლად. დიდმა პალატამ საქმე განიხილა შემზღუდ ველი ღონისძიების მართლზომიერების ჭრილ ში კონვენციის მე-10 მუხლის გაგებით და დას კვნა, რომ კანონმდებლობის დებულება იმის თაობაზე, რომ „უფლებათა განხორციელება უნდა მომხდარიყო მათი მიზნების შესაბამი სად“, არ იყო საკმარისი სიცხადით ჩამოყა ლიბებული, იმისათვის, რათა გამოერიცხა ყო ველგვარი თვითნებობა და საშუალება მიეცა მომჩივანი პარტიისათვის, შესაბამისად დაე რეგულირებინა თავისი საქმიანობა. ამგვარად, სასამართლომ დაადგინა კონვენციის მე-10 მუ ხლის დარღვევა. საგულისხმოა, რომ ამ გადაწყვეტილებით, სასამართლომ დაადგინა გაჭვრეტადობის ის ხარისხი, რაც მოეთხოვებოდა პოლიტიკურ
პარტიებისათვის შეზღუდვის დამდგენ სამართლებრივ ნორმას არჩევნებისა და რეფერენდუმის კონტექსტში. სასამართლომ აღნიშნა, რომ პოლიტიკური პარტიების გამოხატვის თავისუფლებაზე დაწესებული შეზღუდვები საარჩევნო კონტექსტში, სკურპულოზურ ზედამხედველობას ექვემდებარებოდა. ასეთივე მიდგომა, გამოიყენებოდა, mutatis mutandis, რეფერენდუმის კონტექსტში, რომელიც მიზნად ისახავდა ელექტორატის ნების იდენტიფიცირებას საზოგადოებისათვის მნიშვნელოვან საკითხზე. ამგვარი ზედმიწევნითი შემოწმება ბუნებრივად ვრცელდებოდა იმის შეფასებაზეც, იყო თუ არა სამართლებრივი ბაზა, რომლის საფუძველზეც მოხდა პოლიტიკური პარტიის გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა, საკმარისად ცხადი და განჭვრეტადი, რათა მას გამოერიცხა მისი თვითნებური გამოყენება. დემოკრატიული პოლიტიკური პარტიების დაცვა ხელისუფლების მხრიდან თვითნებური ჩარევისაგან ემსახურებოდა საკუთრივ დემოკრატიას, რამდენადაც საარჩევნო კონტექსტში ნებისმიერ შეზღუდვას გამოხატვის თავისუფლებისა, რომელიც ხორციელდებოდა არასაკმარისად განჭვრეტადი სამართლებრივი ბაზის საფუძველზე, შეეძლო ზიანი მიეყენებინა ღია პოლიტიკური დებატების, ხმის მიცემის პროცესის ლეგიტიმურობისა და მისი შედეგებისათვის, ასევე, მოქალაქეთა ნდობისათვის დემოკრატიული ინსტიტუტებისადმი და მათი რწმენისათვის, რომ ისინი სამართლის უზენაესობის დაცვით საქმიანობდნენ. სასამართლომ მიუთითა, რომ მომჩივანი პარტია მხოლოდ იმას კი არ ეძიებდა, რომ უზრუნველეყო ერთგვარი ფორუმი ამომრჩევლებისათვის, სადაც ისინი თავიანთ აზრებსა და დამოკიდებულებებს გამოხატავდნენ, არამედ მოეხდინათ პოლიტიკური გზავნილის გადაცემა რეფერენდუმის საკითხზე. შესაბამისად, მოხდა მის გამოხატვის თავისუფლებაში ჩარევა ორივე ასპექტში – ფორუმის უზრუნველყოფაში და ინფორმაციისა და იდეების გადაცემაში. სასამართლოს პოზიციით, მთავარ საკითხს წარმოადგენდა შემდეგი: იცოდა თუ არა, ანდა, უნდა სცოდნოდა თუ არა, საჭიროების შემთხვევაში თუნდაც სამართლებრივი დახმარების გზით, პოლიტიკურ პარტიას, რომ მისი ქცევა დაარღვევდა საარჩევნო კანონმდებლობას, იმგვარ პირობებში, როდესაც არ არსებობდა საარჩევნო კანონმდებლობის დამავალდებულებელი დებულება, რომელიც ექსპლიციტურად დაარეგულურებდა საარჩევნო ბიულეტენე ბის ფოტოგადაღებისა და გავრცელების მიზნით მათი ანონიმური ატვირთვის საკითხს მობილუ რი ტელეფონების აპლიკაციის მეშვეობით ხმის მიცემის მიმდინარეობის პერიოდში. სასამართლომ მიუთითა, რომ ეროვნულ საკონსტიტუციო სასამართლოსაც ჰქონო და მითითებული ბუნდოვანებასა და განუსა ზღვრელობაზე პრინციპისა, რომ „უფლებათა განხორციელება მათი მიზნების შესაბამისად უნდა მოხდარიყო“, რომელსაც ხელისუფლება დაეყრდნო. რელევანტური კანონმდებლობა არ აკონკრეტებდა, თუ რას წარმოადგენდა ამ პრინციპის დარღვევა, არ ადგენდა რაიმე კრი ტერიუმებს, რომლებიც გამოყენებული იქნებო და იმის დადგენისას, თუ როგორი ვითარება ჩაითვლებოდა ასეთად, არ მიუთითებდა შესა ბამის მაგალითებს. შესაბამისი საკანონმდებ ლო ჩარჩო საარჩევნო ორგანოებსა და სასამართლოებს ფართო მიხედულებას ანიჭებდა ნორმების განმარტებისა და გამოყენების სა კითხში. მართალია, საკონსტიტუციო სასამა რთლომ დაავიწროვა ამ პრინციპის შინაარსი და მასში მოიაზრა ხმის მიცემასთან დაკავში რებული მხოლოდ ისეთი ქმედებები, რომლე ბიც „ნეგატიურ შედეგებს“ უკავშირდებოდა, თუმცა, გაურკვეველი რჩებოდა, „ნეგატიური შედეგი“ რეალური უნდა ყოფილიყო, თუ მასში პოტენციური შედეგიც იგულისხმებოდა. ეს სა კითხი საგულისხმო იყო იმ თვალსაზრისითაც, რომ როგორც საკუთრივ ეროვნულმა სასამა რთლომ დაადასტურა, მომჩივან პარტიას არ ჰქონდა დარღვეული რეფერენდუმის ჩატარე ბის სამართლიანობისა და ხმის მიცემის ფარუ ლობის პრინციპები. გაითვალისწინა რა არჩევნებისა და რეფე რენდუმის კონტექსტში პოლიტიკური პარტიის გამოხატვის თავისუფლების შემზღუდველი კა ნონის განჭვრეტადობის დიდი მნიშვნელობა, სასამართლომ დაადგინა, რომ სამართლებ რივი დებულებების პოტენციური შედეგების მიმართ მნიშვნელოვანმა განუსაზღვრელობამ გადააჭარბა იმ ზღვარს, რაც შეიძლებოდა მი საღები ყოფილიყო კონვენციის მე-10 (§ 2) მუ ხლის საფუძველზე. საქმეში Selahattin Demirtaş v. Turkey
მომჩივანი იყო თურქეთის პარლამენტის არჩეული წევრი და თანათავმჯდომარე სახალხო დემოკრატიული პარტიისა, რომელიც წარმოადგენდა მემარცხენე პროქურთულ პოლიტიკურ პარტიას. 2016 წლის 20 მაისს მიღებულ იქნა კონსტიტუციური შესწორება, რომლის მიხედვით, საპარლამენტო იმუნიტეტი პარლამენტის წევრს მოეხსნებოდა ყველა შემთხვევაში, თუ მოთხოვნა მისთვის იმუნიტეტის მოხსნის თაობაზე ეროვნულ ასამბლეაში გადაცემული იყო ამ კონსტიტიუციური შესწორების განხორციელებამდე. ამ რეფორმის განხორციელებას ბიძგი მისცა სირიაში მომხდარმა შეტაკებებმა დაეშებსა (არაბებს) და ქურთისტანის მუშათა პარტიასთან (PKK) დაკავშირებულ ძალებს შორის, ასევე, თურქეთში ძალადობის სერიოზულმა ფაქტებმა 2014 და 2015 წლებში, მას შემდეგ, რაც ჩაიშალა მოლაპარაკებები „ქურთული“ საკითხის მოგვარების შესახებ. მომჩივანი, რომელიც აქტიურად იყო ჩაბმული ამ პროცესში თავისი გამოსვლებითა და განცხადებებით, იყო ერთ-ერთი 154 პარლამენტის წევრიდან, რომლებიც დაზიანდნენ კონსტიტუციურ შესწორების ამოქმედების შედეგად. 2016 წლის ნოემბერში იგი დააკავეს შეიარაღებული ტერორისტული ორგანიზაციის წევრობისა და დანაშაულისაკენ სხვა პირთა წაქეზების ეჭვის საფუძველზე. დამატებითი გამოძიების განმავლობაში იგი იმყოფებოდა პატიმრობაში საქმის სასამართლო განხილვის მოლოდინში. მისი საპარლამენტო მანდატი ამოიწურა 2018 წლის ივნისში. დიდმა პალატამ დაადგინა კონვენციის მე-10 მუხლის დარღვევა.
ეს გადაწყვეტილება მნიშვნელოვანია იმით, რომ სასამართლომ განიხილა კონსტიტუციური შესწორების შეთავსებადობა კონვენცის მე-10 მუხლით მოთხოვნილ განჭვრეტადობასთან და მიუთითა, რომ მე-10 მუხლის დარღვევის აღიარება გავლენას იქონიებდა კონვენციის 1-ელი
სასამართლომ განიხილა პარლამენტის ოპოზიციური პარტიის წევრის მიერ იმუნიტეტის დაკარგვა და მისი გახანგრძლივებული წინასწარი პატიმრობა, რომელიც წარმოადგენდა მისი პოლიტიკური გამოსვლების შედეგს. სასამართლომ ცხადი გახადა, თუ რა გავლენას იქონიებდა მე10 მუხლის დარღვევის აღიარება მე-5 მუხლის და 1-ელი ოქმის მე-3 მუხლის (კერძოდ, პარლამენტში არჩევის უფლების) დარღვეულად ცნობაზე.
მომჩივანი იყო თურქეთის პარლამენტის არჩეული წევრი და თანათავმჯდომარე სახალხო დემოკრატიული პარტიისა, რომელიც წარმოადგენდა მემარცხენე პროქურთულ პოლიტიკურ პარტიას. 2016 წლის 20 მაისს მიღებულ იქნა კონსტიტუციური შესწორება, რომლის მიხედვით, საპარლამენტო იმუნიტეტი პარლამენტის წევრს მოეხსნებოდა ყველა შემთხვევაში, თუ მოთხოვნა მისთვის იმუნიტეტის მოხსნის თაობაზე ეროვნულ ასამბლეაში გადაცემული იყო ამ კონსტიტიუციური შესწორების განხორციელებამდე. ამ რეფორმის განხორციელებას ბიძგი მისცა სირიაში მომხდარმა შეტაკებებმა დაეშებსა (არაბებს) და ქურთისტანის მუშათა პარტიასთან (PKK) დაკავშირებულ ძალებს შორის, ასევე, თურქეთში ძალადობის სერიოზულმა ფაქტებმა 2014 და 2015 წლებში, მას შემდეგ, რაც ჩაიშალა მოლაპარაკებები „ქურთული“ საკითხის მოგვარების შესახებ. მომჩივანი, რომელიც აქტიურად იყო ჩაბმული ამ პროცესში თავისი გამოსვლებითა და განცხადებებით, იყო ერთ-ერთი 154 პარლამენტის წევრიდან, რომლებიც დაზიანდნენ კონსტიტუციურ შესწორების ამოქმედების შედეგად. 2016 წლის ნოემბერში იგი დააკავეს შეიარაღებული ტერორისტული ორგანიზაციის წევრობისა და დანაშაულისაკენ სხვა პირთა წაქეზების ეჭვის საფუძველზე. დამატებითი გამოძიების განმავლობაში იგი იმყოფებოდა პატიმრობაში საქმის სასამართლო განხილვის მოლოდინში. მისი საპარლამენტო მანდატი ამოიწურა 2018 წლის ივნისში. დიდმა პალატამ დაადგინა კონვენციის მე-10 მუხლის დარღვევა.
ეს გადაწყვეტილება მნიშვნელოვანია იმით, რომ სასამართლომ განიხილა კონსტიტუციური შესწორების შეთავსებადობა კონვენცის მე-10 მუხლით მოთხოვნილ განჭვრეტადობასთან და მიუთითა, რომ მე-10 მუხლის დარღვევის აღიარება გავლენას იქონიებდა კონვენციის 1-ელი
ოქმის მე-3 მუხლის საფუძველზე წარდგენილი საჩივრის განხილვაზე. ძალზე მნიშვნელოვანი იყო სასამართლოს მიერ პარლამენტის წევრის სიტყვის თავისუფლების დიდ მნიშვნელობაზე ხაზგასმა და იმის შეხსენება, რომ მისი სიტყვა დაცული იყო იმუნიტეტით. კერძოდ, მან განმარტა, რომ როდესაც სახელმწიფო უზრუნველყოფდა საპარლამენტო იმუნიტეტს სისხლისსამართლებრივი დევნისა და თავისუფლების აღკვეთისაგან, შიდა სასამართლოებს უნდა შეემოწმებინათ, გააჩნდა თუ არა შესაბამისი პარლამენტის წევრს იმუნიტეტი იმგვარი აქტების მიმართ, რომელთა ჩადენაშიც წარედგინა ბრალი. როდესაც ბრალდება/წინასწარი პატიმრობა დაკავშირებული იყო სიტყვასთან, შიდა სასამართლოების ამოცანას წარმოადგენდა იმის განსაზღვრა, ხომ არ იყო ეს სიტყვა დაცული პარლამენტის წევრის პასუხისმგებლობისაგან გათავისუფლების (“non-liability”) პრინციპით (იგულისხმება პარლამენტის წევრის ინდემნიტეტი). სასამართლომ მიუთითა, რომ მოცემულ საქმეში შიდა სასამართლოებმა ვერ მოახერხეს ამ პროცედურული ვალდებულების შესრულება, რომელიც წარმოიშობოდა როგორც მე-10 მუხლის, ისე, 1-ელი ოქმის მე-3 მუხლის საფუძველზე. ევროპულმა სასამართლომ მთლიანად გაიზიარა ვენეციის კომისიის მოსაზრება, რომ სადავო კონსტიტუციური შესწორება პირდაპირ გამიზნული იყო პარლამენტის წევრების, განსაკუთრებით, ოპოზიციის წარმომადგენლების განცხადებებზე და წარმოადგენდა „კონსტიტუციური შესწორების პროცედურის“ ბოროტად გამოყენებას. პარლამენტის წევრებს არ შეიძლება ჰქონოდათ გონივრული მოლოდინი, რომ ამგვარი პროცედურა მათი უფლებამოსილების ვადაში იქნებოდა ამოქმედებული. შესაბამისად, გამოხატვის თავისუფლებაში ჩარევა ამიტომ ვერ იქნებოდა განჭვრეტადი. შესაბამისად, სახეზე იყო კონვენციის მე-10 მუხლის დარღვევა. სასამართლომ ყურადღება გაამახვილა პარლამენტის წევრის (განსაკუთრებით კი – ოპოზიციის წარმომადგელის) გამოხატვის თავისუფლების იმგვარ მნიშვნელობაზე, რომ როდესაც პარლამენტის წევრის დაპატიმრება შეუთავსებელი იყო მე-10 მუხლთან, ასევე მიჩნეული უნდა ყოფილიყო 1-ელი ოქმის მე-3 მუხლის (არჩევის უფლება) დარღვევაც.
საქმეში Baldassi and Others v. France
სასამართლომ განიხილა, წარმოადგენდა თუ არა ბოიკოტისაკენ მოწოდება აზრის გამოხატვის ისეთ ფორმას, რომელიც დაცული იყო კონვენციის მე-10 მუხლით. სასამართლომ გააკეთა მნიშვნელოვანი განმარტებები და მიუთითა სახიფათო ზღვარზე, რომელიც არ უნდა გადალახულიყო ბოიკოტისაკენ მოწოდებების დროს. საქმე შეეხებოდა პალესტინის საკითხზე იმ აქტივისტების სისხლისსამართლებრივ მსჯავრდებას, რომლებიც ჩართული იყვნენ საერთაშორისო კამპანიაში „ბოიკოტი, მხილება და სანქციები“. კამპანია წამოიწყეს პალესტინის არასამთავრობო ორგანიზაციებმა მას შემდეგ, რაც საერთაშორისო მართლმსაჯულების სასამართლომ გამოაქვეყნა მოსაზრება ისრაელში გამყოფი ბარიერის უკანონობის თაობაზე, რაც მიზნად ისახავდა ისრაელზე ზეწოლას, რათა ის დამორჩილებოდა საერთაშორისო სამართლის მოთხოვნებს. მომჩივნები ბრალეულად იქნენ ცნობილი ეკონომიკური დისკრიმინაციის წაქეზებისათვის პრესის თავისუფლების შესახებ 1981 წლის 29 ივლისის 24(8) მუხლის საფუძველზე. კერძოდ, მათ ბარალად დაედოთ იმ საქმიანობაში ჩართულობა, რომელიც ხორციელდებოდა ისრაელის პროდუქციის წინააღმდეგ ბოიკოტის მიზნით. მომჩივნებმა იჩივლეს კონვენციის მე-7 და მე-10 მუხლების საფუძველზე. მათ ხაზი გაუსვეს, რომ დებულებაში, რომლის საფუძველზეც ისინი გაასამართლეს, სიტყვებს – „დისკრიმინაციისაკენ წაქეზება“ – ძალზე ზოგადი შინაარსი გააჩნდა. მათი აზრით, ძალზე ფართო ტერმინი იყო გამოყენებული იმგვარ ამბივალენტურ კონცეპტში, როგორიც იყო „დისკრიმინაცია“. ეს კი, მათი აზრით, კონვენციის მე-7 მუხლს ეწინააღმდეგებოდა. ევროპული სასამართლო „დისკრიმინაციის“ კონცეპტის განუჭვრეტელობის საკითხში არ დაეთანხმა მომჩივნებს და ვერ ჰპოვა კონვენციის მე-7 მუხლის დარღვევა, მაგრამ დაადგინა, რომ მე-10 მუხლი დარღვეული იყო. სასამართლოს მანამდე კიდევ ჰქონდა იშვიათი შესაძლებლობა, გაენიხილა ბოიკოტისაკენ მოწოდების კონვენციის მე-10 მუხლთან შეთავსებადობის საკითხი. ეს იყო საქმე Willem v. France
, რომელიც არაერთხელ მოიხსენია სასამართლომ ამ საქმის გადაწყვეტილებაში. მოცემულ საქმეზე მიღებულ გადაწყვეტი ლებაში სასამართლომ პირველად იმსჯელა და დაადასტურა, რომ ბოიკოტი წარმოადგენდა საპროტესტო აზრის გამოხატვის საშუალებას, თუმცა, მიუთითა ფარგლებზე, რომელიც არ უნდა ყოფილიყო გადალახული კონვენციის მე-10 მუხლის საერთო ჩარჩოს გათვალისწინე ბით. სასამართლომ მიუთითა შემდეგი: „ბოიკოტი წარმოადგენს პირველ და ძი რითად საშუალებას სახალხო პროტესტის გამოხატვისა. ბოიკოტისაკენ მოწოდება, რო მელიც მიზნად ისახავს საპროტესტო აზრის კომუნიკაციას და გულისხმობს გარკვეული ქმედებებისაკენ მოწოდებას, პრინციპულად დაცულია კონვენციის მე-10 მუხლით“ (§ 63). „თუმცა, ბოიკოტისაკენ მოწოდება სპეციფიკუ რი ფორმაა გამოხატვის თავისუფლებისა, ვი ნაიდან მასში საპროტესტო აზრის გამოხატვა კომბინირებულია განსხვავებული მოპყრობის წაქეზებასთან, რაც, განსაზღვრულ გარემო ებებში, წარმოადგენს სხვების წინააღმდეგ დისკრიმინაციისკენ წაქეზებას. დისკრიმინა ციისაკენ წაქეზება წარმოადგენს შეუწყნარებ ლობისაკენ წაქეზების ფორმას, რომელიც, ძალადობისა და სიძულვილის წაქეზებასთან ერთად, წარმოადგენს იმ ზღვარს, რომელიც არასდროს უნდა გადაიკვეთოს გამოხატვის თავისუფლების განხორციელებისას (იხ. მაგ. Perinçek, ზემოთ მითითებული § 240). თუმცა, განსხვავებული მოპყრობის წაქეზება ყოველ თვის როდი წარმოადგენს დისკრიმინაციის წაქეზებას“ (§ 64). ჩარევის (მომჩივანთა მსჯავრდება) აუ ცილებლობის შეფასებისას, სასამართლომ გამოიყენა სამეტაპიანი მიდგომა: პირველ რიგში, მან წინამდებარე საქმე განასხვავა Willem-ის საქმიდან, რომელიც შეხებოდა ქა ლაქის მერის – რომელიც შეზღუდული იყო მერის მანდატიდან წარმომდგარი მოვალეო ბებითა და პასუხისმგებლობით – დასჯას დის კრიმინაციის წაქეზებისათვის და არა აზრის გამოხატვისათვის. გაიმეორა რა იმ მიჯნების შესახებ, რომელიც არასდროს უნდა გადაკვე თილიყო გამოხატვის თავისუფლების განხო რციელებისას, სასამართლომ ხაზი გაუსვა, რომ მომჩივნები არ იყვნენ დასჯილი რა
სისტული, ანტისემიტური განცხადებებისათვის ანდა სიძულვილის გაღვივებისა თუ ძალადობისაკენ წაქეზებისათვის; არც იმისთვის, რომ თვითონ იყვნენ ჩართული ძალადობის ან ზიანის მიმყენებელ საქმიანობაში. იმ კანონის ინტერპრეტაციის კითხვის ნიშ ნის ქვეშ დაყენების გარეშე, რომელსაც მომ ჩივანთა მსჯავრდება ემყარებოდა, კერძოდ, „ეკონომიკური დისკრიმინაციისაკენ წაქეზე ბა“, სასამართლომ შეამოწმა ეროვნული სა სამართლოების გადაწყვეტილებათა დასაბუ თებულობა, რომლითაც ისინი დამნაშავეებად იქნენ ცნობილი. სასამართლომ მიუთითა, რომ ფრანგული სამართალი, როგორადაც იგი იყო განმარტებული და გამოყენებული მოცემულ საქმეში, კრძალავდა პროდუქტების წინააღმდეგ ყველანაირ მოწოდებას ბოიკო ტისაკენ მათი გეოგრაფიული წარმოშობის მიხედვით, მიუხედავად ბოიკოტის საფუძვლე ბისა და მოწოდებასთან დაკავშირებული გა რემოებებისა. სასამართლომ აღნიშნა, რომ ეროვნულმა სასამართლოებმა მსჯავრდების სამართლებრივი საფუძვლების განხილვისას არ გადმოსცეს კონკრეტული მიზეზები, რომ ლებიც სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი იქნე ბოდა ისეთ მიმართებებში, რომლისთვისაც კონვენცია გამოხატვის თავისუფლების და ცვის მაღალ ხარისხს მოითხოვდა. მართლაც, ერთი მხრივ, მომჩივანთა მოქმედებები და განცხადებები შეეხებოდა საჯარო ინტერესის საგანს, კერძოდ, ისრაელის სახელმწიფოს ქმედებების საერთაშორისო სამართალთან შესაბამისობას და ადამიანის უფლებათა ვი თარებას პალესტინის ოკუპირებულ ტერიტო რიებზე, რაც იმ პერიოდში წარმოადგენდა საჯარო განხლვის საგანს საფრანგეთში და მთელ საერთაშორისო საზოგადოებაში. მეო რე მხრივ, ქმედებაც და განცხადებებიც თავ სდებოდა პოლიტიკური თუ საბრძოლო გამო ხატვის ფარგლებში. სასამართლომ დაასკვნა, რომ მომჩივა ნთა მსჯავრდება არ ეყრდნობოდა შესაბამის და საკმარის საფუძვლებს, რომელიც მე-10 მუ ხლის პრინციპებთან შესაბამისობას და ფაქტე ბის ადეკვატურ შეფასებას ეფუძნებოდა. სასამართლომ დაადგინა, რომ კონვენციის მე-10 მუხლი დარღვეული იყო. მე-4 საქმე კი – Miljević v. Croatia
– შეეხებოდა განსასჯელის სიტყვის თავისუფლებას. სასამართლომ აღნიშნულ საქმეში განიხილა დიფა მაციისათვის მსაჯავრდება იმ განცხადებების საფუძველზე, რომელიც გაკეთებული იქნა სის ხლისსამართლებრივი პროცესის მიმდინარეო ბისას ისეთი პირის მისამართით, რომელიც არ იყო ამ პროცესის მონაწილე. მომჩივანმა, ომის დანაშაულის ბრალე ბით მისი საქმის სასამართლო განხილვისას, გააკეთა განცხადებები თავის დასაცავად. კერძოდ, მან ბრალი დასდო I.P.-ს (რომელიც არ წარმოადგენდა პროცესის მონაწილეს) მის წინააღმდეგ სისხლისსამართლებრივი დევნის წაქეზებაში, მოწმეთა მოსყიდვის/შე გულიანებისა და კრიმინალური უწყებისათ ვის ინსტრუქციის მიცემაში მისი დამნაშა ვედ ცნობის მიზნით. მომჩივანი გამართლდა ომის დანაშაულის ჩადენაში, მაგრამ, მოგვი ანებით, იგი დამნაშავედ ცნეს სისხლისსამა რთლებრივი დიფამაციის პროცესის შედე გად, რომელიც მის წინააღმდეგ წამოიწყო I.P.-მ მის წინააღმდეგ თქმული განცხადებე ბის გამო. სასამართლომ დაადგინა კონვენ ციის მე-10 მუხლის დარღვევა. გადაწყვეტილება იმით არის მნიშვნელო ვანი, რომ სასამართლოს პირველად მიეცა შესაძლებლობა დაებალანსებინა სისხლის სამართლის პროცესის დროს ბრალდებულის გამოხატვის თავისუფლება (მე-10 მუხლი) რე პუტაციის დაცვის უფლებასთან მიმართებაში (მე-8 მუხლი) სრულიად ახლებურ კონტექსტში, როდესაც დიფამაციური განცხადებები გა კეთებული იქნა მესამე მხარის მისამართით, რომელსაც არ გააჩნდა რაიმე ფორმალური როლი შესაბამის პროცესში (შეადარეთ წინა საქმეებს, სადაც მსაჯულის დიფამაციური გა ნცხადებები მიმართული იყო მოსამართლის ან პროკურორის წინააღმდეგ (მაგალითად, Lešník v. Slovakia,
Skałka v. Poland
) , ანდა სა დაც დამცველი ადვოკატი აკეთებდა ამგვარ განცხადებებს მოსამართლეების, პროკურო რების, მოწმეებისა თუ პოლიციის ოფიცრების წინააღმდეგ (მაგალითად, Nikula v. Finland,
Kyprianou v. Cyprus
). სასამართლომ მიუთითა, რომ მე-8 და მე
10 მუხლები, ჩვეულებრივ, ერთგვაროვანი დაცვით სარგებლობდა იმისათვის, რათა საჩივრის შედეგი არ ყოფილიყო ცვლადი იმისდა მიხედვით, იგი მე-8 მუხლის საფუძველზე იყო წარდგენილი პირის მიერ, რომელიც შეურაცხმყოფელი განცხადებებით დაზარალდა, თუ მე-10 მუხლის საფუძველზე – სადავო განცხადებების ავტორის მიერ. თუმცა, ისეთ შემთხვევებში, როდესაც გამოხატვის თავისუფლება სამართლიანი განხილვის შესახებ ბრალდებულის უფლების კონტექსტში (კონვენციის მე-6 მუხლის საფუძველზე) უნდა გააზრებულიყო, ასეთ დროს, შიდა ხელისუფლებისათვის კონვენციის მე-10 მუხლის საფუძველზე გადაცემული შეფასების თავისუფლების ფარგლები მნიშვნელოვნად ვიწროვდებოდა. მნიშვნელოვანია, რომ სასამართლომ დაადგინა შემდეგი პრინციპები ამგვარ კონტექსტში კონკურენტი ინტერესების დაბალანსებისათვის: კერძოდ, სასამართლოს აზრით, ბრალდებულის გამოხატვის თავისუფლებისა და სისხლის სამართლის მართლმსაჯულების ჯეროვნად განხორციელების ინტერესების გათვალისწინებით, პრიორიტეტი უნდა მიეცათ ბრალდებულის შესაძლებლობისათვის, ესაუბრა თავისუფლად, იმის შიშისაგან დამოუკიდებლად, რომ მის წინააღმდეგ აღიძვრებოდა დიფამაციის სარჩელი იმ განცხადებებისა თუ არგუმენტებისათვის, რომელიც მან პროცესში თავის დაცვის მიზნით გააკეთა. მეორე მხრივ, რაც უფრო დაშორებული იყო მისი განცხადებები მისი საქმისა და დავის საგნისაგან, და შეიცავდა არარელევანტურ, ანდა უმიზეზო თავდასხმებს პროცესის მონაწილეებისა თუ მესამე პირების მისამართით, მით უფრო ლეგიტიმური ხდებოდა მისი გამოხატვის თავისუფლების შეზღუდვა იმის გათვალისწინებით, რომ იმავდროულად, არსებობდა მესამე პირთა უფლება კონვენციის მე-8 მუხლის საფუძველზე. სასამართლომ ხაზი გაუსვა, რომ ბრალდებულის განცხადებები და არგუმენტები დაცული იყო იმდენად, რამდენადაც ისინი არ წამოდგენდა წინასწარ განზრახულ ბოროტ თავდახმას პროცესის მონაწილის ან მესამე მხარის მიმართ. როგორც სასამართლოს იურისპრუდენციიდან გამომდინარეობდა, განსასჯელის გამოხატვის თავსუფლება არსებობდა იმ ფარგლებში, როდესაც ის არ აკეთებდა იმგვარ
განცხადებებს, რომლებიც წინასწარ განზრახულად წარმოშობდა ყალბ ეჭვებს პროცესის მონაწილე მხარის ან მესამე პირის დანაშაულებრივი საქციელის თაობაზე. პრაქტიკაში, როდესაც სასამართლო ამის შეფასებას ახორციელებდა, იგი მნიშვნელოვნად მიიჩნევდა იმის შემოწმებას, თუ რამდენად სერიოზულ შედეგებს გამოიწვევდა ეს განცხადებები იმ პირისათვის, რომელსაც ეს განცადებები შეეხებოდა. რაც უფრო მძიმე იყო ასეთი შედეგები, მით უფრო მეტი სოლიდური ფაქტობრივი საფუძველი უნდა ყოფილიყო წარმოდგენილი ამ განცხადებებისათვის.
გამოიყენა რა ეს პრინციპები წინამდებარე საქმეში, სასამართლომ მიიჩნია, რომ შიდა ხელისუფლებამ ვერ შეძლო სამართლიანი ბალანსის მიღწევა დაპირისპირებულ ინტერესებს შორის შემდეგი მიზეზებით: პირველ რიგში, სასამართლომ განიხილა რა სადავო განცხადებების ბუნება და კონტექსტი, მიიჩნია, რომ მომჩივნის დაცვას სავსებით საკმარისი რელევანტური ტვირთი დაეკისრა სისხლის სამართლის საქმის განხილვის განმავლობაში და ამიტომ დაიმსახურა მაღალი დაცვის ხარისხი კონვენციის საფუძველზე. თუკი მომჩივანი წარმატებას მიაღწევდა თავისი არგუმენტების მეშვეობით საქმის განმხილველი სასამართლოს დარწმუნებაში, ეს სერიოზული ეჭვის ქვეშ დააყენებდა მოწმეთა ჩვენებების სიმყარესა და სანდოობას, მათ შორის, დევნის წამოწყების ბუნებისა და ისტორიის თაობაზე. პრინციპულად, განსასჯელს უნდა ჰქონოდა შესაძლებლობა, თავისუფლად ელაპარაკა თავისი შთაბეჭდილების შესახებ მოწმეთა შესაძლო მოსყიდვისა თუ მის წინააღმდეგ დევნის უკანონო მოტივის თაობაზე იმ შიშის გარეშე, რომ ამას მის წინააღმდეგ დიფამაციის სარჩელი მოჰყვებოდა. უფრო მეტიც, I.P., რომელიც იყო კარგად ცნობილი საჯარო ფიგურა, და ომის დროს ჩადენილ დანაშაულთა დევნის აქტივისტი, საჯარო არენაზე გამოჩნდა სწორედ ამ საკითხებთან დაკავშირებით, და ამიტომ, მას, კერძო პირებთან შედარებით, პრინციპულად მოეთხოვებოდა ეჩვენებინა მისაღები კრიტიკისადმი მაღალი ხარისხის ტოლერანტულობა.
მეორე, შესაბამისმა გარემოებებმა სასამართლოს არ მისცა შესაძლებლობა დაესკვნა, რომ მომჩივნის ბრალდებას I.P.-ს მი სამართით აკლდა ფაქტობრივი საფუძველი. I.P. ესწრებოდა სასამართლო სხდომებს და დაუშვა, რომ შეხვედროდა ზოგიერთ მოწ მეს, მათ შორის იმ მოწმეს, რომელმაც სის ხლისსამართლებრივი საჩივარი შეიტანა მომჩივნის წინააღმდეგ ომის დანაშაულის ბრალდებით; უფრო მეტიც. I.P.-მ სატელევი ზიო შოუს რედაქტორს რჩევა-დარიგებები მისცა ხორვატიაში ომის თაობაზე რეპო რტაჟების მომზადებისას, მიუხედავად იმი სა, რომ ის არ იყო ჩართული მომჩივნის შე სახებ სამაუწყებლო გადაცემაში. ევროპული სასამართლოს აზრით, ეროვნულმა სასამა რთლოებმა ვერ შეძლეს ამ ფაქტობრივი სა ფუძვლების მხედველობაში მიღება. მესამე, სასამართლომ განიხილა სადა ვო განცხადებების შესაძლო შედეგები I.P. – თვის და დაადგინა, რომ ისინი საკმაოდ შე ზღუდული იყო. მართალია, მომჩივანმა მას ბრალი დასდო მოწმეთა მოსყიდვაში, რაც ეროვნული სამართლით დასჯად ქმედებას წარმოადგენდა, მაგრამ ისიც ფაქტი იყო, რომ კომპეტენტურ ხელისუფლებას არას დროს ჰქონდა მის წინააღმდეგ დევნა წამო წყებული სავარაუდო სამართალდაღვევის გამოსაძიებლად. მართალია, სადავო გა ნცხადებები ექსცესიური იყო, მაგრამ ისინი არ წარმოადგენდა ბოროტ და უმიზეზო თა ვდასხმას. უფრო მეტიც, არ არსებობდა არა ვითარი მტკიცებულება, რომ I.P.-მ სატანჯვე ლი განიცადა ან ობიექტურად შესაძლებელი იყო რომ დატანჯულიყო ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული ან სხვაგვარი სერიოზული ან ხანგრძლივი შედეგებით. მეოთხე, სანქციის სიმკაცრის გათვალისწი ნებით, სასამართლომ აღნიშნა, რომ მიუხე დავად მომჩივნისათვის შიდა სამართლით დასაშვები მინიმალური ოდენობის ჯარიმის გადახდის ვალდებულების დაკისრებისა, სან ქცია, ყველა შემთხვევაში მაინც სისხლისსა მართლებრივ მსჯავრდებას გულისხმობდა, რაც ამგვარ კონტექსტში მხოლოდ საგამონა კლისო გარემოებებში შეიძლებოდა აღიარე ბული ყოფილიყო აუცილებლად დემოკრატი ულ საზოგადოებაში.
გამოიყენა რა ეს პრინციპები წინამდებარე საქმეში, სასამართლომ მიიჩნია, რომ შიდა ხელისუფლებამ ვერ შეძლო სამართლიანი ბალანსის მიღწევა დაპირისპირებულ ინტერესებს შორის შემდეგი მიზეზებით: პირველ რიგში, სასამართლომ განიხილა რა სადავო განცხადებების ბუნება და კონტექსტი, მიიჩნია, რომ მომჩივნის დაცვას სავსებით საკმარისი რელევანტური ტვირთი დაეკისრა სისხლის სამართლის საქმის განხილვის განმავლობაში და ამიტომ დაიმსახურა მაღალი დაცვის ხარისხი კონვენციის საფუძველზე. თუკი მომჩივანი წარმატებას მიაღწევდა თავისი არგუმენტების მეშვეობით საქმის განმხილველი სასამართლოს დარწმუნებაში, ეს სერიოზული ეჭვის ქვეშ დააყენებდა მოწმეთა ჩვენებების სიმყარესა და სანდოობას, მათ შორის, დევნის წამოწყების ბუნებისა და ისტორიის თაობაზე. პრინციპულად, განსასჯელს უნდა ჰქონოდა შესაძლებლობა, თავისუფლად ელაპარაკა თავისი შთაბეჭდილების შესახებ მოწმეთა შესაძლო მოსყიდვისა თუ მის წინააღმდეგ დევნის უკანონო მოტივის თაობაზე იმ შიშის გარეშე, რომ ამას მის წინააღმდეგ დიფამაციის სარჩელი მოჰყვებოდა. უფრო მეტიც, I.P., რომელიც იყო კარგად ცნობილი საჯარო ფიგურა, და ომის დროს ჩადენილ დანაშაულთა დევნის აქტივისტი, საჯარო არენაზე გამოჩნდა სწორედ ამ საკითხებთან დაკავშირებით, და ამიტომ, მას, კერძო პირებთან შედარებით, პრინციპულად მოეთხოვებოდა ეჩვენებინა მისაღები კრიტიკისადმი მაღალი ხარისხის ტოლერანტულობა.
მეორე, შესაბამისმა გარემოებებმა სასამართლოს არ მისცა შესაძლებლობა დაესკვნა, რომ მომჩივნის ბრალდებას I.P.-ს მი სამართით აკლდა ფაქტობრივი საფუძველი. I.P. ესწრებოდა სასამართლო სხდომებს და დაუშვა, რომ შეხვედროდა ზოგიერთ მოწ მეს, მათ შორის იმ მოწმეს, რომელმაც სის ხლისსამართლებრივი საჩივარი შეიტანა მომჩივნის წინააღმდეგ ომის დანაშაულის ბრალდებით; უფრო მეტიც. I.P.-მ სატელევი ზიო შოუს რედაქტორს რჩევა-დარიგებები მისცა ხორვატიაში ომის თაობაზე რეპო რტაჟების მომზადებისას, მიუხედავად იმი სა, რომ ის არ იყო ჩართული მომჩივნის შე სახებ სამაუწყებლო გადაცემაში. ევროპული სასამართლოს აზრით, ეროვნულმა სასამა რთლოებმა ვერ შეძლეს ამ ფაქტობრივი სა ფუძვლების მხედველობაში მიღება. მესამე, სასამართლომ განიხილა სადა ვო განცხადებების შესაძლო შედეგები I.P. – თვის და დაადგინა, რომ ისინი საკმაოდ შე ზღუდული იყო. მართალია, მომჩივანმა მას ბრალი დასდო მოწმეთა მოსყიდვაში, რაც ეროვნული სამართლით დასჯად ქმედებას წარმოადგენდა, მაგრამ ისიც ფაქტი იყო, რომ კომპეტენტურ ხელისუფლებას არას დროს ჰქონდა მის წინააღმდეგ დევნა წამო წყებული სავარაუდო სამართალდაღვევის გამოსაძიებლად. მართალია, სადავო გა ნცხადებები ექსცესიური იყო, მაგრამ ისინი არ წარმოადგენდა ბოროტ და უმიზეზო თა ვდასხმას. უფრო მეტიც, არ არსებობდა არა ვითარი მტკიცებულება, რომ I.P.-მ სატანჯვე ლი განიცადა ან ობიექტურად შესაძლებელი იყო რომ დატანჯულიყო ჯანმრთელობასთან დაკავშირებული ან სხვაგვარი სერიოზული ან ხანგრძლივი შედეგებით. მეოთხე, სანქციის სიმკაცრის გათვალისწი ნებით, სასამართლომ აღნიშნა, რომ მიუხე დავად მომჩივნისათვის შიდა სამართლით დასაშვები მინიმალური ოდენობის ჯარიმის გადახდის ვალდებულების დაკისრებისა, სან ქცია, ყველა შემთხვევაში მაინც სისხლისსა მართლებრივ მსჯავრდებას გულისხმობდა, რაც ამგვარ კონტექსტში მხოლოდ საგამონა კლისო გარემოებებში შეიძლებოდა აღიარე ბული ყოფილიყო აუცილებლად დემოკრატი ულ საზოგადოებაში.
სხვა საქმეები
2020 წელს სასამართლომ საკმარისი ყურადღება დაუთმო უმცირესობის, მოწყვლადი ჯგუფების, ძალადობის მსხვერპლთა უფლებებს. მაგალითად, Buturugă v. Romania
უკავშირ დება კიბერბულინგის ფენომენს, როგორც ქალთა ძალადობის ფორმას და ამ სფეროში სახელმწიფოს პოზიტიურ ვალდებულებებს. საქმის ფაქტები შეფასებულ იქნა მე-3 და მე-8 მუხლების საფუძველზე და დადგინდა სახელ მწიფოს მხრიდან პოზიტიური ვალდებულებე ბის შეუსრულებლობა. სასამართლომ დაადა სტურა, რომ ოჯახური ძალადობის ფენომენი მოიცავდა ფსიქოლოგიურ ძალადობასა და შე ვიწროებას, რომლის ერთ-ერთ ფორმასაც წა რმოადგენდა პირად სფეროში კიბერშეჭრა, მსხვერპლის კომპუტერში შეღწევა და პირადი მონაცემებისა და ფოტოსურათების გადაღება, მათი სხვა პირებისათვის გაზიარება ანდა ამ მასალებით სხვაგვარი მანიპულაცია. მშობლების მხრიდან ძალადობისაგან ბა ვშვთა დაცვას და ამ სფეროში სახელმწიფოს პოზიტიურ ვალდებულებებს შეეხებოდა საქმე Association Innocence en Danger and Association Enfance et Partage v. France.
საყურადღებოა, რომ ამ საქმის ფაქტები სასამართლომ მო აქცია მე-3 მუხლი მოქმედების ქვეშ, ხოლო მე-2 მუხლი გამოყენებადად არ მიიჩნია, მიუ ხედავად არასათანადო მოპყრობის შედეგად მსხვერპლის სიკვდილისა. არ დადგინდა მე-13 მუხლის დაღვევა მე-3 მუხლთან ერთობლიობა ში. სასამართლომ მიიჩნია, რომ სახელმწიფოს მხრიდან გამოჩენილი „უხეში დაუდევრობის“ ( faute lourde) დამტკიცების ვალდებულება სახე ლმწიფოს პასუხისმგებლობის დასადგენად არ აუქმებდა ამ მისაგებლის ეფექტიანობას, რაც ხელთ გააჩნდათ მომჩივან ასოციაციებს კონ ვენციის მე-3 მუხლის ჭრილში; ჰომოსექსუალთა გაძევების პირობები დაადგინა სასამართლომ საქმეში B and C v. Switzerland
, სადაც პირველად თქვა, რომ დე პორტაცია დაარღვევდა მე-3 მუხლს, თუკი გასაგზავნ ქვეყანაში არსებობდა სექსუალუ რი ორიენტაციის საფუძველზე არასათანადო
მოპყრობის რეალური რისკი, ამასთან, სასამართლომ განმარტა, რომ მხოლოდ და მხოლოდ ჰომოსექსუალური აქტების სისხლისსამართლებრივი დასჯადობა საკმარისი არ იყო რისკის რეალურობის სამტკიცებლად. სასამართლომ სახელმწიფოს დააკისრა იმის დამტიკცების ტვირთი, რომ იგი შეძლებდა კერძო პირთა თავდასხმებისგან ჰომოსექსუალის დაცვას. მანვე დაუშვებლად გამოაცხადა ჰომოსექსუალი პირისათვის მოთხოვნის დაწესება – არ გაემხილა თავისი ორიენტაცია თავის დასაცავად. ასევე ჰომოსექსუალთა უფლებებს, კერძოდ მათ მიმართ ჰომოფობიურ დამოკიდებულებას და ამ ნიშნით დისკრიმინაციულ მოპყრობას (მე14 მუხლი მე-8 მუხლთან ერთობლიობაში) შეეხებოდა საქმე Beizaras and Levicks v. Lithuania.
სასამართლომ მიუთითა, რომ კრიმინალური სანქციები სიძულვილის გამოხატვისა და ძალადობისაკენ წაქეზებისათვის უნდა გამოყენებული ყოფილიყო მხოლოდ როგორ ultima ratio ღონისძიება, თუმცა, შეუნიღბავი მოწოდება მომჩივანთა ფიზიკურ და სულიერ ერთიანობაზე თავდასხმისაკენ, რასაც ამ საქმეში ჰქონდა ადგილი, მოითხოვდა სისხლისსამართლებრივ დაცვას. ამასვე ეფუძნებოდა ის გარემოება, რომ მომჩივნებს აღარ მოეთხოვებოდათ სამოქალაქო-სამართლებრივი საშუალებების ამოწურვა, რადგან მხოლოდ სისხლისსამართლებრივი პასუხი იქნებოდა ადეკვატური. საქმეში N.H. and Others v France
სასამართლომ მეორედ დაადგინა კონვენციის მე-3 მუხლის დარღვევა თავშესაფრის მაძიებელთა (რომლებიც მოწყვლად ჯგუფს მიაკუთვნა) ცუდ პირობებში განთავსების გამო და გამოიყენა „უკიდურესი მატერიალური სიღატაკის“ კრიტერიუმი, რომელიც აღძრავდა მე-3 მუხლის საკითხს. საქმეში M.K. and Others v. Poland
სასამართლომ კონვენციასთან მიმართებაში შეაფასა თავშესაფრის პროცედურაზე ხელმიუწვდომლობა და პირთა მესამე ქვეყანაში გაგზავნა იმის ჯეროვანი შემოწმების გარეშე, არსებობს თუ არა მე-3 მუხლით აკრძალული მოპყრობის რისკი; მე-13 მუხლის კონტექსტში დასაბუთებისას სასამართლომ აუცილებლად მიიჩნია და კიდევ ერთხელ დაადასტურა იმგვარი მისაგებლის არსებობა, რომელიც მომჩივნების მხრიდან უარის გაპროტესტების შემთხვევაში, ავტომატურად შეაჩერებდა გაძევების გადაწყვეტილების აღსრულებას. საქმეში Evers v. Germany
სასამართლომ ნათელი გახადა, რომ მე-8 მუხლის ფართო კონსტრუქცია არ გულისხმობდა იმას, რომ მასში ნაგულისხმები ყოფილიყო ერთ ჭერქვეშ მცხოვრებ ადამიანთა ისეთი ურთიერთობა, როდესაც ერთი მხარე მეორეზე ძალადობდა და ეს უკანასკნელი წინააღმდეგი იყო ურთიერთობისა. შესაბამისად, მოძალადის მხრიდან ასეთი კონტაქტის აკრძალვის გაპროტესტებაც ვერ თავსდებოდა მე-8 მუხლით დაცულ სფეროში. საზოგადოდ, მე-8 მუხლით დაცული „პირადი და ოჯახური ურთიერთობები“ არ მოიცავდა სხვა ადამიანის დაყოლიების მცდელობას ამგვარი ურთიერთობის დამყარებისა და განვითარების მიზნით. ბოშათა თემის სუფთა სასმელ წყალზე ხელმისაწვდომობას შეეხებოდა საქმე Hundrovič and Others v. Slovenia
კონვენციის მე-3 და მე-8 მუხლების კონტექსტში. პრინციპული ის იყო, რომ სასამართლომ აღიარა მე-3 მუხლის გამოყენებადობა სუფთა სასმელი წყლისადმი ხელმიუწვდომლობის შემთხვევებში, რომელიც შეიძლებოდა გათანაბრებულიყო მე-3 მუხლით აკრძალულ არასათანადო მოპყრობასთან, თუმცა ამ საქმეში მიიჩნია, რომ ეს ზღვარი გადალახული არ იყო. სასამართლომ, გაითვალისწინა რა მუნიციპალური ხელისუფლების მხრიდან გადადგმული ზოგიერთი პოზიტიური ნაბიჯი მომჩივნების დასახმარებლად, ასევე უარყო ამ საქმეში მე-8 მუხლის გამოყენებადობა და მიუთითა, რომ ეს მუხლი მოქმედებაში მოვიდოდა, როდესაც საქმე შეეხებოდა უსაფრთხო სასმელი წყლისადმი განუწყვეტლივ ან ხანგრძლივი ვადით ხელმიუწვდომლობას ჯანმრთელობისა და პირადი ცხოვრებისათვის სერიოზული შედეგებით.
საგულისხმოა, რომ
სასამართლომ ამ სფეროში არ განავრცო სახელმწიფოს პოზიტიური ვალდებულებები ძალზე შორს და მიიჩნია, რომ მართალია, მომჩივნები მიეკუთვნებოდნენ ბოშათა თემს, რომელიც მო წყვლად ჯფგუფად ჩაითვლებოდა, მაგრამ ეს ისე არ უნდა განმარტებულიყო, რომ თითქოს მხოლოდ სახელმწიფოს აწვა მთელი ტვირთი მომჩივანთა საცხოვრებლების უწყვეტი სასმე ლი წყლით უზრუნველყოფის საქმეში. საქმე Muhammad and Muhammad v. Romania
შეეხებოდა უცხოელთა გაძევებასთან დაკავში რებულ პროცედურულ გარანტიებს (მე-7 ოქმის 1-ლი მუხლი) ისეთ შემთხვევებში, როდესაც გა ძევება ხდებოდა ეროვნული უშიშროების ინტე რესებიდან გამომდინარე იმგვარ პირობებში, როდესაც უცხოელებს არ უხსნიდნენ გაძევების კონკრეტულ მიზეზებს და აღუკვეთდნენ იმ დო კუმენტების შინაარსისადმი ხელმისაწვდომო ბას, რომლებსაც გაძევებისას ეყრდნობოდნენ. მიუხედავად იმისა, რომ ეროვნული უშიშროე ბის დაცვის საქმეში სასამართლო მუდამ შეფა სების თავისუფლების ძალზე ფართო არეალს აკუთვნებს ხელშემკვრელ სახელმწიფოებს, მან დაადასტურა მე-7 ოქმის 1-ელი მუხლის სა ფუძველზე ადამიანის უფლება, რომელსაც აძე ვებენ ეროვნული უშიშროებისათვის საფრთხის გამო, მიიღოს ინფორმაცია გაძევების მიზეზე ბის თაობაზე და გააჩნდეს საქმეში არსებული დოკუმენტებისადმი ხელმისაწვდომობა, სულ მცირე, იმ ფარგლებში, რაც აუცილებელია გა ძევების წინააღმდეგ საკუთარი არგუმენტების წარსადგენად. იმავდროულად, სასამართლოს ეჭვქვეშ არ დაუყენებია, რომ საზოგადოდ, ამ გვარ ინფორმაციაზე, საჭიროების შემთხვევა ში, შესატყვისი გამართლებული შეზღუდვებიც დასაშვები იყო. მან ჩამოაყალიბა შეზღუდვის გამართლებულობის ორსაფეხურიანი ტესტი და შემოწმების მეთოდოლოგია. მიუთითა, რომ რაც მეტი ინფორმაცია იყო უცხოელისათვის ხელმიუწვდომელი, მით უფრო მეტად უნდა ყო ფილიყო ის კომპენსირებული დამაბალანსებე ლი ფაქტორებით. ხაზი გაუსვა პროცესში და მოუკიდებელი ორგანოს ჩართულობის და სხვა გარანტიების მნიშვნელობასაც.
საქმეში Akbay and Others v. Germany
სასამართლომ დაადასტურა თავისი მიდგომა, რომ სახელმწიფოს ფარული აგენტის წაქეზებით ჩადენილი დანაშაულის (entrapment) გამოძიებისა და განხილვის პროცესში ამ აგენტის მიერ მოპოვებული მტკიცებულების გამოყენება დაარღვევს სამართლიანი განხილვის უფლებას; ასეთ დროს მხოლოდ სასჯელის შემცირება საკმარისი არ იყო და მხოლოდ ამ მტკიცებულებების გამორიცხვა იქნებოდა მე-6 მუხლის შესაბამისი; ასევე მნიშვნელოვანი იყო სასამართლოს მხრიდან იმის დაზუსტება, რომ ეს თანაბრად შეეხებოდა სახელმწიფოს აგენტის მხრიდან დანაშაულის არაპირდაპირი წაქეზების შემთხვევებსაც. აქვე უნდა მოვიხსენიოთ საქმე Ćwik v. Poland,
სადაც სასამართლომ პირველად დაადგინა, რომ არასათანადო მოპყრობის გზით მოპოვებული მტკიცებულების დაშვება სისხლის სამართლის პროცესში მაშინაც არღვევსდა მე-6 მუხლს, როდესაც ასეთი მტკიცებულება მოპოვებული იყო კერძო პირთა მხრიდან განხორციელებული არასათანადო მოპყრობის შედეგად.
დასკვნა
კონვენციის სამართალი ყველა მიმართუ ლებით ვითარდება, ზემოაღნიშნული საქმეები მოწმობს, რომ პრაქტიკა წამოჭრის სრული ად განსხვავებულ და ახალ-ახალ საკითხებს, რომლებზე პასუხის გაცემაც ამდიდრებს სასამართლოს პრეცედენტულ სამართალს. სასამა რთლო ცდილობს მისდიოს თავის პრაქტიკას, პარალელურად – აღრმავებდეს, აზუსტებდეს და აუმჯობესებდეს თავის მიდგომებს და, იმა ვდროულად, ადეკვატურად პასუხობდეს ახალ გამოწვევებს. აღსანიშნავია, რომ 2020 წელს სასამართლომ შეიმუშავა არაერთი ახალი პრინციპი მოწყვლადი ჯგუფების დასაცავად, როგორებიც არიან ბოშათა თემი, თავშესაფ რის მაძიებელები, ოჯახური ძალადობისა და ტრეფიკინგის მსხვერპლი, ჰომოსექსუალები და სხვ. სასამართლომ კიდევ ერთხელ დაადა სტურა მკაცრი მიდგომები არასათანადო მო პყრობისა და დისკიმინაციის აკრძალვის სფე როებში; გამოხატვის თავისუფლება თითქმის
ყოველთვის კვლავ ინარჩუნებს თავის ძლიერ პრიორიტეტს სხვა ღირებულებებთან მიმართებაში, მიუხედავად სასამართლოს არაერთხელ თქმულისა, რომ, საზოგადოდ, კონვენციის უფლებები ერთგვაროვანი დაცვით სარგებლობენ, თუმცა მნიშვნელოვანია ისიც, რომ იგი უთითებს ხოლმე მიჯნებზე, რომელიც არასდროს არ უნდა გადაილახოს.
არაერთ საქმეში მოუწია სასამართლოს ფართო ხედვა გამოეყენებინა და საკითხები განეხილა ადამიანის უფლებათა სხვა საერთაშორისო ხელშეკრულებებისა თუ საერთაშორორისო ორგანიზაციების სამართალთან (განსაკუთრებით ევროპის კავშირის სამართალთან) მიმართებაში. ასევე მნიშვნელოვანია, რომ სასამართლო კვლავ დაბეჯითებით მიჰყვება თავის არჩეულ გზას, კონვენციის დებულებების განმარტება მოახდინოს ერთმანეთთან და საერთაშორისო სამართლის სხვა ნორმებთან ჰარმონიასა და შესაბამისობაში. ასევე, არაერთ საქმეში დასჭირდა სასამართლოს შეფასების თავისუფლების კონცეპტის გამოყენება და საკითხის იმისდა მიხედვით გადაწყვეტა, როგორი იყო ამ სფეროში ეს ფარგლები – ვიწრო თუ ფართო.
აღსანიშნავია, რომ სტრასბურგის სასამართლოს 2020 წლის იურისპრუდენცია ასევე გამდიდრდა კონვეციის მე-16 ოქმით დაწესებული საკონსულტაციო დასკვნის უფლებამოსილების განხორციელების პრეცედენტით, რომელიც წინამდებარე სტატიაში განხილული არ არის,
არაერთ საქმეში მოუწია სასამართლოს ფართო ხედვა გამოეყენებინა და საკითხები განეხილა ადამიანის უფლებათა სხვა საერთაშორისო ხელშეკრულებებისა თუ საერთაშორორისო ორგანიზაციების სამართალთან (განსაკუთრებით ევროპის კავშირის სამართალთან) მიმართებაში. ასევე მნიშვნელოვანია, რომ სასამართლო კვლავ დაბეჯითებით მიჰყვება თავის არჩეულ გზას, კონვენციის დებულებების განმარტება მოახდინოს ერთმანეთთან და საერთაშორისო სამართლის სხვა ნორმებთან ჰარმონიასა და შესაბამისობაში. ასევე, არაერთ საქმეში დასჭირდა სასამართლოს შეფასების თავისუფლების კონცეპტის გამოყენება და საკითხის იმისდა მიხედვით გადაწყვეტა, როგორი იყო ამ სფეროში ეს ფარგლები – ვიწრო თუ ფართო.
აღსანიშნავია, რომ სტრასბურგის სასამართლოს 2020 წლის იურისპრუდენცია ასევე გამდიდრდა კონვეციის მე-16 ოქმით დაწესებული საკონსულტაციო დასკვნის უფლებამოსილების განხორციელების პრეცედენტით, რომელიც წინამდებარე სტატიაში განხილული არ არის,
რამდენადაც იგი უფრო მეტ და
ფოკუსირებულ ყურადღებას საჭიროებდა იმის გასარკვევად, რამდენად ეფექტიანად ასრულებს სასამართლო ამ უფლებამოსილებას,რამდენად გონივრული იყო ამ მიმართულებითსუბსიდიურობის პრინციპის განვრცობა და,რაც მთავარია, რამდენად ქმედითია ამ მხრივმისი დახმარება ეროვნული უმაღლესი ინსტანციის სასამართლოებისათვის, რა მიზანსაცამ უფლებამოსილების დაწესება ისახავდა მიზნად. ბლოქჩეინ-პროექტებისადმი ინტერესისნამდვილი გამოვლინება 2016 წლის პირველნახევარში დაიწყო.
სწორედ ამ პერიოდიდანუერთდება საქართველო აღნიშნულ პროექტსდა საჯარო რეესტრი ერთ-ერთი პირველია,ვინც მიწის რეგისტრაციას ახდენს ბლოქჩეინისმეშვეობით.
BIBLIOGRAPHY:
- European Court of Human Rights; Overview of the Court’s Case-Law 2020; Council of Europe; https://www.echr.coe.int/Pages/home.aspx?p=caselaw/analysis/ overview [Last seen: 20.03.2022]
- Ljubljanska Banka D.D. v. Croatia (dec.), no. 29003/07, 12 May 2015.
- M.N. and Others v. Belgium (dec.) [GC], no. 3599/18, 5 May 2020.
- Shiksaitov v. Slovakia, nos. 56751/16 and 33762/17, 10 December 2020.
- Molla Sali v. Greece (just satisfaction) [GC], no. 20452/14, 18 June 2020.
- Makuchyan and Minasyan v. Azerbaijan and Hungary, no. 17247/13, 26 May 2020.
- Magyar Kétfarkú Kutya Párt v. Hungary [GC], no. 201/17, 20 January 2020
- Selahattin Demirtaş v. Turkey (no. 2) [GC], no. 14305/17, 22 December 2020.
- Baldassi and Others v. France, nos. 15271/16 and 6 others, 11 June 2020
- Miljević v. Croatia, no. 68317/13, 25 June 2020
- Buturugă v. Romania, no. 56867/15, 11 February 2020.
- Association Innocence en Danger and Association Enfance et Partage v. France, nos. 15343/15 and 16806/15, 4 June 2020
- B and C v. Switzerland, nos. 889/19 and 43987/16, 17 November 2020.
- Beizaras and Levickas v. Lithuania, no. 41288/15, 14 January 2020.
- N.H. and Others v. France, nos. 28820/13 and 2 others, 2 July 2020.
- M.K. and Others v. Poland, nos. 40503/17 and 2 others, 23 July 2020.
- Evers v. Germany, no. 17895/14, 28 May 2020.
- Hudorovič and Others v. Slovenia, nos. 24816/14 and 25140/14, 10 March 2020.
- Muhammad and Muhammad v. Romania [GC], no. 80982/12, 15 October 2020.
- Akbay and Others v. Germany, nos. 40495/15 and 2 others, 15 October 2020
- Ćwik v. Poland, no. 31454/10, 5 November 2020.
Copyright ©2022 All rights reserved